PHILOSOPHY
ANTI DUHRING
Dialectics
Chapter 14: Conclusion.
XII. Dialectics.
Quantity and Quality
“The first and most important principle of the basic
logical properties of being refers to the exclusion of contradiction.
Contradiction is a category which can only appertain to a combination of
thoughts, but not to reality. There are no contradictions in things, or, to put
it another way, contradiction accepted as reality is itself the apex of
absurdity {D. Ph. 30} ...
The antagonism of forces measured against each other
and moving in opposite directions is in fact the basic form of all actions m
the life of the world and its creatures. But this opposition of the directions
taken by the forces of elements and individuals does not in the slightest
degree coincide with the idea of absurd contradictions {31} ... We can be
content here with having cleared the fogs which generally rise from the
supposed mysteries of logic by presenting a clear picture of the actual
absurdity of contradictions in reality and with having shown the uselessness of
the incense which has been burnt here and there in honour of the dialectics of
contradiction — the very clumsily carved wooden doll which is substituted
for the antagonistic world schematism” {32}
This is practically all we are told about dialectics in the
Cursus der Philosophie. In his Kritische Geschichte, on the
other hand, the dialectics of contradiction, and with it particularly Hegel, is
treated quite differently.
“Contradiction, according to the Hegelian logic, or
rather Logos doctrine, is objectively present not in thought, which by its
nature can only be conceived as subjective and conscious, but in things and
processes themselves and can be met with in so to speak corporeal form, so that
absurdity does not remain an impossible combination of thought but becomes an
actual force. The reality of the absurd is the first article of faith in the
Hegelian unity of the logical and the illogical.... The more contradictory a
thing the truer it is, or in other words, the more absurd the more credible it
is. This maxim, which is not even newly invented but is borrowed from the
theology of the Revelation and from mysticism, is the naked expression of the
so-called dialectical principle” {D. K. G. 479-80}.
The thought-content of the two passages cited can be summed up
in the statement that contradiction=absurdity, and therefore cannot occur in
the real world. People who in other respects show a fair degree of common sense
may regard this statement as having the same self-evident validity as the
statement that a straight line cannot be a curve and a curve cannot be
straight.
But, regardless of all protests made by common sense, the
differential calculus under certain circumstances nevertheless equates straight
lines and curves, and thus obtains results which common sense, insisting on the
absurdity of straight lines being identical with curves, can never attain. And
in view of the important role which the so-called dialectics of contradiction
has played in philosophy from the time of the ancient Greeks up to the present,
even a stronger opponent than Herr Dühring should have felt obliged to attack
it with other arguments besides one assertion and a good many abusive
epithets.
True, so long as we consider things as at rest and lifeless, each one by
itself, alongside and after each other, we do not run up against any
contradictions in them. We find certain qualities which are partly common to,
partly different from, and even contradictory to each other, but which in the
last-mentioned case are distributed among different objects and therefore
contain no contradiction within. Inside the limits of this sphere of
observation we can get along on the basis of the usual, metaphysical mode of
thought. But the position is quite different as soon as we consider things in
their motion, their change, their life, their reciprocal influence on one
another. Then we immediately become involved in contradictions.
Motion itself
is a contradiction: even simple mechanical change of position can only come
about through a body being at one and the same moment of time both in one place
and in another place, being in one and the same place and also not in it. And
the continuous origination and simultaneous solution of this contradiction is
precisely what motion is.
Here, therefore, we have a contradiction which “is objectively present
in things and processes themselves and can be met with in so to speak corporeal
form”. And what has Herr Dühring to say about it? He asserts that
up to the present there is “no bridge” whatever
“in rational mechanics from the strictly static to the dynamic” {D.
Ph. 80}.
The reader can now at last see what is hidden behind this
favourite phrase of Herr Dühring’s — it is nothing but this: the
mind which thinks metaphysically is absolutely unable to pass from the idea of
rest to the idea of motion, because the contradiction pointed out above blocks
its path. To it, motion is simply incomprehensible because it is a
contradiction. And in asserting the incomprehensibility of motion, it admits
against its will the existence of this contradiction, and thus admits the
objective presence in things and processes themselves of a contradiction which
is moreover an actual force.
If simple mechanical change of position contains a contradiction this is
even more true of the higher forms of motion of matter, and especially of
organic life and its development. We saw above that life consists precisely and
primarily in this — that a being is at each moment itself and yet
something else. Life is therefore also a contradiction which is present in
things and processes themselves, and which constantly originates and resolves
itself; and as soon as the contradiction ceases, life, too, comes to an end,
and death steps in. We likewise saw that also in the sphere of thought we could
not escape contradictions, and that for example the contradiction between man's
inherently unlimited capacity for knowledge and its actual presence only in men
who are externally limited and possess limited cognition finds its solution in
what is — at least practically, for us — an endless succession of
generations, in infinite progress.
We have already noted that one of the basic principles of higher mathematics
is the contradiction that in certain circumstances straight lines and curves
may be the same. It also gets up this other contradiction: that lines which
intersect each other before our eyes nevertheless, only five or six centimetres
from their point of intersection, can be shown to be parallel, that is, that
they will never meet even if extended to infinity. And yet, working with these
and with even far greater contradictions, it attains results which are not only
correct but also quite unattainable for lower mathematics.
But even lower mathematics teems with contradictions. It is for example a
contradiction that a root of A should be a power of A, and yet A1/2
= 
. It is a contradiction that a
negative quantity should be the square of anything, for every negative quantity
multiplied by itself gives a positive square. The square root of minus one is
therefore not only a contradiction, but even an absurd contradiction, a real
absurdity. And yet 
is in
many cases a necessary result of correct mathematical operations. Furthermore,
where would mathematics — lower or higher — be, if it were
prohibited from operation with ?
. It is a contradiction that a
negative quantity should be the square of anything, for every negative quantity
multiplied by itself gives a positive square. The square root of minus one is
therefore not only a contradiction, but even an absurd contradiction, a real
absurdity. And yet is in
many cases a necessary result of correct mathematical operations. Furthermore,
where would mathematics — lower or higher — be, if it were
prohibited from operation with ?
In its operations with variable quantities mathematics itself enters the
field of dialectics, and it is significant that it was a dialectical
philosopher, Descartes, who introduced this advance. The relation between the
mathematics of variable and the mathematics of constant quantities is in
general the same as the relation of dialectical to metaphysical thought. But
this does not prevent the great mass of mathematicians from recognising
dialectics only in the sphere of mathematics, and a good many of them from
continuing to work in the old, limited, metaphysical way with methods that were
obtained dialectically.
It would be possible to go more closely into Herr Dühring’s antagonism
of forces and his antagonistic world schematism only if he had given us
something more on this theme than the mere phrase. After accomplishing
this feat this antagonism is not even once shown to us at work, either in his
world schematism or in his natural philosophy — the most convincing
admission that Herr Dühring can do absolutely nothing of a positive character
with his “basic form of all actions in the life of the world and its
creatures”. When someone has in fact lowered Hegel’s
“Doctrine of Essence” to the platitude of forces moving in opposite
directions but not in contradictions, certainly the best thing he can do is to
avoid any application of this commonplace.
Marx's Capital furnishes Herr Dühring with another occasion for
venting his anti-dialectical spleen.
“The absence of natural and intelligible logic which
characterises these dialectical frills and mazes and conceptual arabesques...
Even to the part that has already appeared we must apply the principle that in
a certain respect and also in general” (!), “according to a
well-known philosophical preconception, all is to be sought in each and each in
all, and that therefore, according to this mixed and misconceived idea, it all
amounts to one and the same thing in the end” {D. K. G. 496}.
This insight into the well-known philosophical preconception
also enables Herr Dühring to prophesy with assurance what will be the
“end” of Marx's economic philosophising, that is, what the
following volumes of Capital will contain, and this he does exactly
seven lines after he has declared that
“speaking in plain human language it is really
impossible to divine what is still to come in the two” (final)
“volumes” [61] {496}.
This, however, is not the first time that Herr Dühring’s
writings are revealed to us as belonging to the “things” in which
“contradiction is objectively present and can be
met with in so to speak corporeal form” {479-80}. But this does
not prevent him from going on victoriously as follows:
“Yet sound logic will in all probability triumph over
its caricature... This presence of superiority and this mysterious dialectical
rubbish will tempt no one who has even a modicum of sound judgment left to have
anything to do ... with these deformities of thought and style. With the demise
of the last relics of the dialectical follies this means of duping ... will
lose its deceptive influence, and no one will any longer believe that he has to
torture himself in order to get behind some profound piece of wisdom where the
husked kernel of the abstruse things reveals at best the features of ordinary
theories if not of absolute commonplaces... It is quite impossible to reproduce
the” (Marxian) “maze in accordance with the Logos doctrine without
prostituting sound logic” {D. K. C. 497}. Marx's method, according to
Herr Dühring, consists in “performing dialectical miracles for his
faithful followers” {498}, and so on.
We are not in any way concerned here as yet with the correctness
or incorrectness of the economic results of Marx's researches, but only with
the dialectical method used by Marx. But this much is certain: most readers of
Capital will have learnt for the first time from Herr Dühring what it
is in fact that they have read. And among them will also be Herr Dühring
himself, who in the year 1867 (Ergänzungsblätter III, No. 3) was still
able to provide what for a thinker of his calibre was a relatively rational
review of the book; and he did this without first being obliged as he now
declares is indispensable, to translate the Marxian argument into Dühringian
language. And though even then he committed the blunder of identifying Marxian
dialectics with the Hegelian, he had not quite lost the capacity to distinguish
between the method and the results obtained by using it, and to understand that
the latter are not refuted in detail by lampooning the former in general.
At any rate, the most astonishing piece of information given by Herr Dühring
is the statement that from the Marxian standpoint “it all amounts to one
and the same thing in the end” {496}, that therefore to Marx, for
example, capitalists and wage-workers, feudal, capitalist and socialist modes
of production are also “one and the same
thing” — no doubt in the end even Marx and Herr Dühring are
“one and the same thing”. Such utter nonsense can only be explained
if we suppose that the mere mention of the word dialectics throws Herr Dühring
into such a state of mental irresponsibility that, as a result of a certain
mixed and misconceived idea, what he says and does is “one and the same
thing” in the end.
We have here a sample of what Herr Dühring calls
“my historical depiction in the grand style”
{556}, or “the summary treatment which settles with genus and type, and
does not condescend to honour what a Hume called the learned mob with an
exposure in micrological detail; this treatment in a higher and nobler style is
the only one compatible with the interests of complete truth and with one's
duty to the public which is free from the bonds of the guilds” {507}.
Historical depiction in the grand style and the summary
settlement with genus and type is indeed very convenient for Herr Dühring,
inasmuch as this method enables him to neglect all known facts as micrological
and equate them to zero, so that instead of proving anything he need only use
general phrases, make assertions and thunder his denunciations. The method has
the further advantage that it offers no real foothold to an opponent, who is
consequently left with almost no other possibility of reply than to make
similar summary assertions in the grand style, to resort to general phrases and
finally thunder back denunciations at Herr Dühring — in a word, as they
say, engage in a clanging match, which is not to everyone“s taste. We
must therefore be grateful to Herr Dühring for occasionally, by way of
exception, dropping the higher and nobler style, and giving us at least two
examples of the unsound Marxian Logos doctrine.
“How comical is the reference to the confused, hazy
Hegelian notion that quantity changes into quality, and that therefore an
advance, when it reaches a certain size, becomes capital by this quantitative
increase alone” {498}.
In this “expurgated” presentation by Herr Dühring
that statement certainly seems curious enough. Let us see how it looks in the
original, in Marx. On page 313 (2nd edition of Capital), Marx, on the
basis of his previous examination of constant and variable capital and
surplus-value, draws the conclusion that “not every sum of money, or of
value, is at pleasure transformable into capital. To effect this
transformation, in fact, a certain minimum of money or of exchange-value must
be presupposed in the hands of the individual possessor of money or
commodities.” He takes as an example the case of a labourer in any branch
of industry, who works daily eight hours for himself — that is, in
producing the value of his wages — and the following four hours for the
capitalist, in producing surplus-value, which immediately flows into the pocket
of the capitalist. In this case, one would have to have at his disposal a sum
of values sufficient to enable one to provide two labourers with raw materials,
instruments of labour and wages, in order to pocket enough surplus-value every
day to live on as well as one of his labourers.
And as the aim of capitalist
production is not mere subsistence but the increase of wealth, our man with his
two labourers would still not be a capitalist. Now in order that he may live
twice as well as an ordinary labourer, and turn half of the surplus-value
produced again into capital, he would have to be able to employ eight
labourers, that is, he would have to possess four times the sum of values
assumed above. And it is only after this, and in the course of still further
explanations elucidating and substantiating the fact that not every petty sum
of values is enough to be transformable into capital, but that in this respect
each period of development and each branch of industry has its definite minimum
sum, that Marx observes: “Here, as in natural science, is shown
the correctness of the law discovered by Hegel in his Logic, that
merely quantitative changes beyond a certain point pass into qualitative
differences.”
And now let the reader admire the higher and nobler style, by virtue of
which Herr Dühring attributes to Marx the opposite of what he really said. Marx
says: The fact that a sum of values can be transformed into capital only when
it has reached a certain size, varying according to the circumstances, but in
each case definite minimum size — this fact is a proof of the
correctness of the Hegelian law. Herr Dühring makes him say:
Because, according to the Hegelian law, quantity changes into quality,
“therefore an advance, when it reaches a
certain size, becomes capital” {D. K. G. 498}. That is to say, the
very opposite.
In connection with Herr Dühring’s examination of the Darwin case, we
have already got to know his habit, “in the
interests of complete truth” and because of his “duty to the public
which is free from the bonds of the guilds” {507}, of quoting
incorrectly. It becomes more and more evident that this habit is an inner
necessity of the philosophy of reality, and it is certainly a very “summary treatment” {507}. Not to mention
the fact that Herr Dühring further makes Marx speak of any kind of
“advance” whatsoever, whereas Marx only refers to an advance made
in the form of raw materials, instruments of labour, and wages; and that in
doing this Herr Dühring succeeds in making Marx speak pure nonsense. And then
he has the cheek to describe as comic the nonsense which he himself
has fabricated. Just as he built up a Darwin of his own fantasy in order to try
out his strength against him, so here he builds up a fantastic Marx. “Historical depiction in the grand style”
{556}, indeed!
We have already seen earlier, when discussing world schematism, that in
connection with this Hegelian nodal line of measure relations — in which
quantitative change suddenly passes at certain points into qualitative
transformation — Herr Dühring had a little accident: in a weak moment he
himself recognised and made use of this line. We gave there one of the
best-known examples — that of the change of the aggregate states of
water, which under normal atmospheric pressure changes at 0° C from the liquid
into the solid state, and at 100°C from the liquid into the gaseous state, so
that at both these turning-points the merely quantitative change of temperature
brings about a qualitative change in the condition of the water.
In proof of this law we might have cited hundreds of other similar facts
from nature as well as from human society. Thus, for example, the whole of Part
IV of Marx's Capital — production of relative surplus-value
— deals, in the field of co-operation, division of labour and
manufacture, machinery and modern industry, with innumerable cases in which
quantitative change alters the quality, and also qualitative change alters the
quantity, of the things under consideration; in which therefore, to use the
expression so hated by Herr Dühring, quantity is transformed into quality and
vice versa. As for example the fact that the co-operation of a number of
people, the fusion of many forces into one single force, creates, to use Marx's
phrase, a “new power”, which is essentially different from the sum
of its separate forces.
“the eminently modern educative elements provided by
the natural-scientific mode of thought are lacking precisely among those who,
like Marx and his rival Lassalle, make half-science and a little
philosophistics the meagre equipment with which to vamp up their
learning” {D. K. G. 504} —
while with Herr Dühring
“the main achievements of exact knowledge in mechanics,
physics and chemistry” {D. Ph. 517} and so forth serve as the basis
—
we have seen how. However, in order to enable third persons,
too, to reach a decision in the matter, we shall look a little more closely
into the example cited in Marx's footnote.
What is referred to here is the homologous series of carbon compounds, of
which a great many are already known and each of which has its own algebraic
formula of composition. If, for example, as is done in chemistry, we denote an
atom of carbon by C, an atom of hydrogen by H, an atom of oxygen by O, and the
number of atoms of carbon contained in each compound by n, the molecular
formulas for some of these series can be expressed as follows:
CnH2n+2 — the series of normal
paraffins
CnH2n+2O — the series of primary alcohols
CnH2nO2 — the series of the monobasic fatty acids.
CnH2n+2O — the series of primary alcohols
CnH2nO2 — the series of the monobasic fatty acids.
Let us take as an example the last of these series, and let us
assume successively that n=l, n=2, n=3, etc. We then obtain the following
results (omitting the isomers):
CH2O2 — formic acid: boiling point
100° melting point 1°
C2H4O2 — acetic acid: 118° melting point 17°
C3H6O2 — propionic acid: 140° " "
C8H8O2 — butyric acid: 162°
C5H10O2 — valerianic acid: 175°
C2H4O2 — acetic acid: 118° melting point 17°
C3H6O2 — propionic acid: 140° " "
C8H8O2 — butyric acid: 162°
C5H10O2 — valerianic acid: 175°
and so on to C50H60O2, melissic
acid, which melts only at 80° and has no boiling point at all, because it
cannot evaporate without disintegrating.
Here therefore we have a whole series of qualitatively different bodies,
formed by the simple quantitative addition of elements, and in fact always in
the same proportion. This is most clearly evident in cases where the quantity
of all the elements of the compound changes in the same proportion. Thus, in
the normal paraffins CnH2n+2, the lowest is methane, CH4,
a gas; the highest known, hexadecane, C16H34, is a solid
body forming colourless crystals which melts at 21° and boils only at 278°.
Each new member of both series comes into existence through the addition of
CH2, one atom of carbon and two atoms of hydrogen, to the molecular formula of
the preceding member, and this quantitative change in the molecular formula
produces each time a qualitatively different body.
These series, however, are only one particularly obvious example; throughout
practically the whole of chemistry, even in the various nitrogen oxides and
oxygen acids of phosphorus or sulphur, one can see how “quantity changes into
quality”, and this allegedly confused, hazy Hegelian notion appears in so to
speak corporeal form in things and processes — and no one but Herr
Dühring is confused and befogged by it. And if Marx was the first to call
attention to it, and if Herr Dühring read the reference without even
understanding it (otherwise he would certainly not have allowed this
unparalleled outrage to pass unchallenged), this is enough — even without
looking back at the famous Dühringian philosophy of nature — to make it
clear which of the two, Marx or Herr Dühring, is lacking in “the eminently modern educative elements provided by the
natural-scientific mode of thought” {D. K. G. 504} and in acquaintance
with the “main achievements of ... chemistry” {D.
Ph. 517}.
In conclusion we shall call one more witness for the transformation of
quantity into quality, namely — Napoleon. He describes the combat between
the French cavalry, who were bad riders but disciplined, and the Mamelukes, who
were undoubtedly the best horsemen of their time for single combat, but lacked
discipline, as follows:
“Two Mamelukes were undoubtedly more than a match for three
Frenchmen; 100 Mamelukes were equal to 100 Frenchmen; 300 Frenchmen could
generally beat 300 Mamelukes, and 1,000 Frenchmen invariably defeated 1,500
Mamelukes.”
Just as with Marx a definite, though varying, minimum sum of
exchange-values was necessary to make possible its transformation into capital,
so with Napoleon a detachment of cavalry had to be of a definite minimum number
in order to make it possible for the force of discipline, embodied in closed
order and planned utilisation, to manifest itself and rise superior even to
greater numbers of irregular cavalry, in spite of the latter being better
mounted, more dexterous horsemen and fighters, and at least as brave as the
former. But what does this prove as against Herr Dühring? Was not Napoleon
miserably vanquished in his conflict with Europe? Did he not suffer defeat
after defeat? And why? Solely in consequence of having introduced the confused,
hazy Hegelian notion into cavalry tactics!
XIII. Dialectics.
Negation of the Negation
“This historical sketch” (of the genesis of the
so-called primitive accumulation of capital in England) “is relatively
the best part of Marx's book, and would be even better if it had not relied on
the dialectical crutch to help out its scholarly crutch. The Hegelian negation
of the negation, in default of anything better and clearer, has in fact to
serve here as the midwife to deliver the future from the womb of the past.
The
abolition of ‘individual property’, which since the sixteenth
century has been effected in the way indicated above, is the first negation. It
will be followed by a second, which bears the character of a negation of the
negation and hence of a restoration of ‘individual property’, but
in a higher form, based on the common ownership of land and of the instruments
of labour. Herr Marx calls this new ‘individual property’ also
‘social property’, and in this there appears the Hegelian higher
unity, in which the contradiction is supposed to be sublated, that is to say,
in the Hegelian verbal jugglery, both overcome and preserved...
According to
this, the expropriation of the expropriators is, as it were, the automatic
result of historical reality in its materially external relations... It would
be difficult to convince a sensible man of the necessity of the common
ownership of land and capital, on the basis of credence in Hegelian
wordjuggling such as the negation of the negation {D. K. G. 502-03}...
The
nebulous hybrids of Marx’s conceptions will not however appear strange to
anyone who realises what nonsense can be concocted with Hegelian dialectics as
the scientific basis, or rather what nonsense must necessarily spring from it.
For the benefit of the reader who is not familiar with these artifices, it must
be pointed out expressly that Hegel’s first negation is the catechismal
idea of the fall from grace and his second is that of a higher unity leading to
redemption.
The logic of facts can hardly be based on this nonsensical analogy
borrowed from the religious sphere {504} ... Herr Marx remains cheerfully in
the nebulous world of his property which is at once both individual and social
and leaves it to his adepts to solve for themselves this profound dialectical
enigma” {505}
Thus far Herr Dühring.
So Marx has no other way of proving the necessity of the social revolution,
of establishing the common ownership of land and of the means of production
produced by labour, except by citing the Hegelian negation of the negation; and
because he bases his socialist theory on these nonsensical analogies borrowed
from religion, he arrives at the result that in the society of the future there
will be dominant an ownership at once both individual and social, as Hegelian
higher unity of the sublated contradiction.
But let the negation of the negation rest for the moment and let us have a
look at the “ownership” which is “at once both individual and social”. Herr
Dühring characterises this as a “nebulous
world”, and curiously enough he is really right on this point.
Unfortunately, however, it is not Marx but again Herr Dühring himself who is in
this nebulous world. Just as his dexterity in handling the Hegelian method of
“delirious raving” {D. Ph. 227, 449}
enabled him without any difficulty to determine what the still unfinished
volumes of Capital are sure to contain, so here, too, without any
great effort he can put Marx right à la Hegel, by imputing to him the
higher unity of a property, of which there is not a word in Marx.
Marx says: “It is the negation of negation. This re-establishes
individual property, but on the basis of the acquisitions of the capitalist
era, i.e., on co-operation of free workers and their possession in common of
the land and of the means of production produced by labour. The transformation
of scattered private property, arising from individual labour, into capitalist
private property is, naturally, a process, incomparably more protracted,
arduous, and difficult, than the transformation of capitalistic private
property, already practically resting on socialised production, into socialised
property.” [K. Marx, Das Kapital, p. 793.] [Capital, volume I, Chapter 33, page 384 in the MIA pdf
file.]
That is all. The state of things brought about by the
expropriation of the expropriators is therefore characterised as the
re-establishment of individual property, but on the basis of the
social ownership of the land and of the means of production produced by labour
itself. To anyone who understands plain talk this means that social ownership
extends to the land and the other means of production, and individual ownership
to the products, that is, the articles of consumption.
And in order to make the
matter comprehensible even to children of six, Marx assumes on page 56 [Chapter 1, page 48 in the MIA pdf] “a community
of free individuals, carrying on their work with the means of production in
common, in which the labour-power of all the different individuals is
consciously applied as the combined labour-power of the community”, that
is, a society organised on a socialist basis; and he continues: “The
total product of our community is a social product. One portion serves as fresh
means of production and remains social. But another portion is
consumed by the members as means of subsistence. A distribution of this
portion amongst them is consequently necessary.” And surely that is
clear enough even for Herr Dühring, in spite of his having Hegel on his
brain.
The property which is at once both individual and social, this confusing
hybrid, this nonsense which necessarily springs from Hegelian dialectics, this
nebulous world, this profound dialectical enigma, which Marx leaves his adepts
to solve for themselves — is yet another free creation and imagination on
the part of Herr Dühring. Marx, as an alleged Hegelian, is obliged to produce a
real higher unity, as the outcome of the negation of the negation, and as Marx
does not do this to Herr Dühring's taste, the latter has to fall again into his
higher and nobler style, and in the interests of complete truth impute to Marx
things which are the products of Herr Dühring's own manufacture.
A man who is
totally incapable of quoting correctly, even by way of exception, may well
become morally indignant at the “Chinese
erudition” {D. K. G. 506} of other people, who always quote
correctly, but precisely by doing this “inadequately conceal their lack of insight into the
totality of ideas of the various writers from whom they quote”.
Herr Dühring is right. Long live historical depiction in the grand style
{556}!
Up to this point we have proceeded from the assumption that Herr Dühring's
persistent habit of misquoting is done at least in good faith, and arises
either from his total incapacity to understand things or from a habit of
quoting from memory — a habit which seems to be peculiar to historical
depiction in the grand style, but is usually described as slovenly. But we seem
to have reached the point at which, even with Herr Dühring, quantity is
transformed into quality.
For we must take into consideration in the first
place that the passage in Marx is in itself perfectly clear and is moreover
amplified in the same book by a further passage which leaves no room whatever
for misunderstanding; secondly, that Herr Dühring had discovered the
monstrosity of “property which is at once both
individual and social” {505} neither in the critique of
Capital, in the Ergänzungsblätter which was referred to
above, nor even in the critique contained in the first edition of his
Kritische Geschichte, but only in the second edition
— that is,
on the third reading of Capital; further, that in this second
edition, which was rewritten in a socialist sense, it was deemed necessary by
Herr Dühring to make Marx say the utmost possible nonsense about the future
organisation of society, in order to enable him, in contrast, to bring forward
all the more triumphantly — as he in fact does — “the
economic commune as described by me in economic and juridical outline
in my Cursus” {504} — when we take all this into
consideration, we are almost forced to the conclusion that Herr Dühring has
here deliberately made a “beneficent extension” of Marx's idea
— beneficent for Herr Dühring.
But what role does the negation of the negation play in Marx? On page 791
and the following pages he sets out the final conclusions which he draws from
the preceding fifty pages of economic and historical investigation into the
so-called primitive accumulation of capital. [62] Before the capitalist era, petty industry existed,
at least in England, on the basis of the private property of the labourer in
his means of production. The so-called primitive accumulation of capital
consisted there in the expropriation of these immediate producers, that is, in
the dissolution of private property based on the labour of its owner.
This
became possible because the petty industry referred to above is compatible only
with narrow and primitive bounds of production and society and at a certain
stage brings forth the material agencies for its own annihilation. This
annihilation, the transformation of the individual and scattered means of
production into socially concentrated ones, forms the prehistory of capital. As
soon as the labourers are turned into proletarians, their conditions of labour
into capital, as soon as the capitalist mode of production stands on its own
feet, the further socialisation of labour and further transformation of the
land and other means of production, and therefore the further expropriation of
private proprietors, takes a new form.
“That which is now to be expropriated is no longer the
labourer working for himself, but the capitalist exploiting many labourers.
This expropriation is accomplished by the action of the immanent laws of
capitalistic production itself, by the concentration of capitals. One
capitalist always kills many. Hand in hand with this concentration, or this
expropriation of many capitalists by few, develop, on an ever extending scale,
the co-operative form of the labour-process, the conscious technical
application of science, the methodical collective cultivation of the soil, the
transformation of the instruments of labour into instruments of labour only
usable in common, the economising of all means of production by their use as
the jointly owned means of production of combined, socialised labour.
Along
with the constantly diminishing number of the magnates of capital, who usurp
and monopolise all advantages of this process of transformation, grows the mass
of misery, oppression, slavery, degradation, exploitation; but with this too
grows the revolt of the working class, a class always increasing in numbers,
and disciplined, united, organised by the very mechanism of the process of
capitalist production itself. Capital becomes a fetter upon the mode of
production, which has sprung up and flourished along with, and under it.
Concentration of the means of production and socialisation of labour at last
reach a point where they become incompatible with their capitalist integument.
This integument is burst asunder. The knell of capitalist private property
sounds. The expropriators are expropriated.”
And now I ask the reader: where are the dialectical frills and mazes and
conceptual arabesques; where the mixed and misconceived ideas according to
which everything is all one and the same thing in the end; where the
dialectical miracles for his faithful followers; where the mysterious
dialectical rubbish and the maze in accordance with the Hegelian Logos
doctrine, without which Marx, according to Herr Dühring, is unable to put his
exposition into shape?
Marx merely shows from history, and here states in a
summarised form, that just as formerly petty industry by its very development
necessarily created the conditions of its own annihilation, i.e., of the
expropriation of the small proprietors, so now the capitalist mode of
production has likewise itself created the material conditions from which it
must perish. The process is a historical one, and if it is at the same time a
dialectical process, this is not Marx's fault, however annoying it may be to
Herr Dühring.
It is only at this point, after Marx has completed his proof on the basis of
historical and economic facts, that he proceeds:
“The capitalist mode of production and appropriation,
hence the capitalist private property, is the first negation of individual
private property founded on the labour of the proprietor. Capitalist production
begets, with the inexorability of a process of nature, its own negation. It is
the negation of the negation” — and so on (as quoted above).
Thus, by characterising the process as the negation of the negation, Marx
does not intend to prove that the process was historically necessary. On the
contrary: only after he has proved from history that in fact the process has
partially already occurred, and partially must occur in the future, he in
addition characterises it as a process which develops in accordance with a
definite dialectical law. That is all.
It is therefore once again a pure
distortion of the facts by Herr Dühring when he declares that the negation of
the negation has to serve here as the midwife to deliver the future from the
womb of the past {D. K. G. 502-03}, or that Marx wants anyone to be convinced
of the necessity of the common ownership of land and capital {503} (which is
itself a Dühringian contradiction in corporeal form) on the basis of credence
in the negation of the negation {479-80}.
Herr Dühring's total lack of understanding of the nature of dialectics is
shown by the very fact that he regards it as a mere proof-producing instrument,
as a limited mind might look upon formal logic or elementary mathematics. Even
formal logic is primarily a method of arriving at new results, of advancing
from the known to the unknown — and dialectics is the same, only much
more eminently so; moreover, since it forces its way beyond the narrow horizon
of formal logic, it contains the germ of a more comprehensive view of the
world.
The same correlation exists in mathematics. Elementary mathematics, the
mathematics of constant quantities, moves within the confines of formal logic,
at any rate on the whole; the mathematics of variables, whose most important
part is the infinitesimal calculus, is in essence nothing other than the
application of dialectics to mathematical relations. In it, the simple question
of proof is definitely pushed into the background, as compared with the
manifold application of the method to new spheres of research.
But almost all
the proofs of higher mathematics, from the first proofs of the differential
calculus on, are from the standpoint of elementary mathematics strictly
speaking, wrong. And this is necessarily so, when, as happens in this case, an
attempt is made to prove by formal logic results obtained in the field of
dialectics. To attempt to prove anything by means of dialectics alone to a
crass metaphysician like Herr Dühring would be as much a waste of time as was
the attempt made by Leibniz and his pupils to prove the principles of the
infinitesimal calculus to the mathematicians of their time.
The differential
gave them the same cramps as Herr Dühring gets from the negation of the
negation, in which, moreover, as we shall see, the differential also plays a
certain role. Finally these gentlemen — or those of them who had not died
in the interval — grudgingly gave way, not because they were convinced,
but because it always came out right. Herr Dühring, as he himself tells us, is
only in his forties, and if he attains old age, as we hope he may, perhaps his
experience will be the same.
But what then is this fearful negation of the negation, which makes life so
bitter for Herr Dühring and with him plays the same role of the unpardonable
crime as the sin against the Holy Ghost does in Christianity? — A very
simple process which is taking place everywhere and every day, which any child
can understand as soon as it is stripped of the veil of mystery in which it was
enveloped by the old idealist philosophy and in which it is to the advantage of
helpless metaphysicians of Herr Dühring’s calibre to keep it enveloped.
Let us take a grain of barley. Billions of such grains of barley are milled,
boiled and brewed and then consumed.
But if such a grain of barley meets with
conditions which are normal for it, if it falls on suitable soil, then under
the influence of heat and moisture it undergoes a specific change, it
germinates; the grain as such ceases to exist, it is negated, and in its place
appears the plant which has arisen from it, the negation of the grain. But what
is the normal life-process of this plant? It grows, flowers, is fertilised and
finally once more produces grains of barley, and as soon as these have ripened
the stalk dies, is in its turn negated.
As a result of this negation of the
negation we have once again the original grain of barley, but not as a single
unit, but ten-, twenty- or thirtyfold. Species of grain change extremely
slowly, and so the barley of today is almost the same as it was a century ago.
But if we take a plastic ornamental plant, for example a dahlia or an orchid,
and treat the seed and the plant which grows from it according to the
gardener’s art, we get as a result of this negation of the negation not
only more seeds, but also qualitatively improved seeds, which produce more
beautiful flowers, and each repetition of this process, each fresh negation of
the negation, enhances this process of perfection. —
With most insects,
this process follows the same lines as in the case of the grain of barley.
Butterflies, for example, spring from the egg by a negation of the egg, pass
through certain transformations until they reach sexual maturity, pair and are
in turn negated, dying as soon as the pairing process has been completed and
the female has laid its numerous eggs.
We are not concerned at the moment with
the fact that with other plants and animals the process does not take such a
simple form, that before they die they produce seeds, eggs or offspring not
once but many times; our purpose here is only to show that the negation of the
negation really does take place in both kingdoms of the organic world.
Furthermore, the whole of geology is a series of negated negations, a series of
successive chatterings of old and deposits of new rock formations.
First the
original earth crust brought into existence by the cooling of the liquid mass
was broken up by oceanic, meteorological and atmospherico-chemical action, and
these fragmented masses were stratified on the ocean bed. Local upheavals of
the ocean bed above the surface of the sea subject portions of these first
strata once more to the action of rain, the changing temperature of the seasons
and the oxygen and carbonic acid of the atmosphere.
These same influences act
on the molten masses of rock which issue from the interior of the earth, break
through the strata and subsequently cool off. In this way, in the course of
millions of centuries, ever new strata are formed and in turn are for the most
part destroyed, ever anew serving as material for the formation of new strata.
But the result of this process has been a very positive one: the creation of a
soil composed of the most varied chemical elements and mechanically fragmented,
which makes possible the most abundant and diversified vegetation.
It is the same in mathematics. Let us take any algebraic quantity whatever:
for example, a. If this is negated, we get -a (minus a). If we negate
that negation, by multiplying -a by -a, we get
+a2, i.e., the original positive quantity, but at a higher degree,
raised to its second power. In this case also it makes no difference that we
can obtain the same a2 by multiplying the positive a by
itself, thus likewise getting a2. For the negated negation is so
securely entrenched in a2 that the latter always has two square
roots, namely, a and — a. And the fact that it is
impossible to get rid of the negated negation, the negative root of the square,
acquires very obvious significance as soon as we come to quadratic equations.
—
The negation of the negation is even more strikingly obvious in higher
analysis, in those “summations of indefinitely small magnitudes”
{D. Ph. 418} which Herr Dühring himself declares are the highest operations of
mathematics, and in ordinary language are known as the differential and
integral calculus. How are these forms of calculus used? In a given problem,
for example, I have two variables,x and y, neither of which
can vary without the other also varying in a ratio determined by the facts of
the case. I differentiate x and y, i.e., I take x
and y as so infinitely small that in comparison with any real
quantity, however small, they disappear, that nothing is left of x and
y but their reciprocal relation without any, so to speak, material
basis, a quantitative ratio in which there is no quantity.
Therefore,
dy/dx, the ratio between the differentials of x and
y, is dx equal to 0/0 but 0/0 taken as the expression of
y/x. I only mention in passing that this ratio between two
quantities which have disappeared, caught at the moment of their disappearance,
is a contradiction; however, it cannot disturb us any more than it has
disturbed the whole of mathematics for almost two hundred years. And now, what
have I done but negatex and y, though not in such a way that
I need not bother about them any more, not in the way that metaphysics negates,
but in the way that corresponds with the facts of the case? In place
ofx and y, therefore, I have their negation, dx and
dy, in the formulas or equations before me.
I continue then to operate
with these formulas, treating dx and dy as quantities which
are real, though subject to certain exceptional laws, and at a certain point I
negate the negation, i.e., I integrate the differential formula, and
in place of dx and dy again get the real quantities
x and y, and am then not where I was at the beginning, but by
using this method I have solved the problem on which ordinary geometry and
algebra might perhaps have broken their jaws in vain.
It is the same in history, as well. All civilised peoples begin with the
common ownership of the land. With all peoples who have passed a certain
primitive stage, this common ownership becomes in the course of the development
of agriculture a fetter on production. It is abolished, negated, and after a
longer or shorter series of intermediate stages is transformed into private
property. But at a higher stage of agricultural development, brought about by
private property in land itself, private property conversely becomes a fetter
on production, as is the case today both with small and large landownership.
The demand that it, too, should be negated, that it should once again be
transformed into common property, necessarily arises. But this demand does not
mean the restoration of the aboriginal common ownership, but the institution of
a far higher and more developed form of possession in common which, far from
being a hindrance to production, on the contrary for the first time will free
production from all fetters and enable it to make full use of modern chemical
discoveries and mechanical inventions.
Or let us take another example: The philosophy of antiquity was primitive,
spontaneously evolved materialism. As such, it was incapable of clearing up the
relation between mind and matter. But the need to get clarity on this question
led to the doctrine of a soul separable from the body, then to the assertion of
the immortality of this soul, and finally to monotheism. The old materialism
was therefore negated by idealism. But in the course of the further development
of philosophy, idealism, too, became untenable and was negated by modern
materialism.
This modern materialism, the negation of the negation, is not the
mere re-establishment of the old, but adds to the permanent foundations of this
old materialism the whole thought-content of two thousand years of development
of philosophy and natural science, as well as of the history of these two
thousand years. It is no longer a philosophy at all, but simply a world outlook
which has to establish its validity and be applied not in a science of sciences
standing apart, but in the real sciences. Philosophy is therefore “sublated”
here, that is, “both overcome and preserved” {D. K. G. 503}; overcome as
regards its form, and preserved as regards its real content. Thus, where Herr
Dühring sees only “verbal jugglery”, closer
inspection reveals an actual content.
Finally: Even the Rousseau doctrine of equality — of which Dühring's
is only a feeble and distorted echo — could not have seen the light but
for the midwife’s services rendered by the Hegelian negation of the negation
{502-03} —
though it was nearly twenty years before Hegel was born. [63] And far from being
ashamed of this, the doctrine in its first presentation bears almost
ostentatiously the imprint of its dialectical origin. In the state of nature
and savagery men were equal; and as Rousseau regards even language as a
perversion of the state of nature, he is fully justified in extending the
equality of animals within the limits of a single species also to the
animal-men recently classified by Haeckel hypothetically as Alali:
speechless.
But these equal animal-men had one quality which gave them an
advantage over the other animals: perfectibility, the capacity to develop
further; and this became the cause of inequality. So Rousseau regards the rise
of inequality as progress. But this progress contained an antagonism: it was at
the same time retrogression.
“All further progress” (beyond the original state) “meant so
many steps seemingly towards the perfection of the individual man, but
in reality towards the decay of the race... Metallurgy and agriculture
were the two arts the discovery of which produced this great revolution” (the
transformation of the primeval forest into cultivated land, but along with this
the introduction of poverty and slavery through property). “For the poet it is
gold and silver, but for the philosopher iron and corn, which have civilised
men and ruined the human race.”
Each new advance of civilisation is at the same time a new
advance of inequality. All institutions set up by the society which has arisen
with civilisation change into the opposite of their original purpose.
“It is an incontestable fact, and the fundamental principle
of all public law, that the peoples set up their chieftains to safeguard their
liberty and not to enslave them.”
And nevertheless the chiefs necessarily become the oppressors of
the peoples, and intensify their oppression up to the point at which
inequality, carried to the utmost extreme, again changes into its opposite,
becomes the cause of equality: before the despot all are equal — equally
ciphers.
“Here we have the extreme measure of inequality, the
final point which completes the circle and meets the point from which we set
out: here all private individuals become equal once more, just because
they are ciphers, and the subjects have no other law but their master's will.”
But the despot is only master so long as he is able to use force and therefore
“when he is driven out”, he cannot “complain of the use of force... Force alone
maintained him in power, and force alone overthrows him; thus everything takes
its natural course”.
And so inequality once more changes into equality; not, however,
into the former naive equality of speechless primitive men, but into the higher
equality of the social contract. The oppressors are oppressed. It is the
negation of the negation.
Already in Rousseau, therefore, we find not only a line of thought which
corresponds exactly to the one developed in Marx’s Capital, but also,
in details, a whole series of the same dialectical turns of speech as Marx
used: processes which in their nature are antagonistic, contain a
contradiction; transformation of one extreme into its opposite; and finally, as
the kernel of the whole thing, the negation of the negation.
And though in 1754
Rousseau was not yet able to speak the Hegelian jargon {D. K. G. 491}, he was
certainly, sixteen years before Hegel was born, deeply bitten with the Hegelian
pestilence, dialectics of contradiction, Logos doctrine, theologies, and so
forth. And when Herr Dühring, in his shallow version of Rousseau’s theory of
equality, begins to operate with his victorious two men, he is himself already
on the inclined plane down which he must slide helplessly into the arms of the
negation of the negation. The state of things in which the equality of the two
men flourished, which was also described as an ideal one, is characterised on
page 271 of his Philosophie as the “primitive state”.
This primitive
state, however, according to page 279, was necessarily sublated by the “robber
system” — the first negation. But now, thanks to the philosophy of
reality, we have gone so far as to abolish the robber system and establish in
its stead the economic commune {504} based on equality which has been
discovered by Herr Dühring — negation of the negation, equality on a
higher plane. What a delightful spectacle, and how beneficently it extends our
range of vision: Herr Dühring's eminent self committing the capital crime of
the negation of the negation!
And so, what is the negation of the negation? An extremely general —
and for this reason extremely far-reaching and important — law of
development of nature, history, and thought; a law which, as we have seen,
holds good in the animal and plant kingdoms, in geology, in mathematics, in
history and in philosophy — a law which even Herr Dühring, in spite of
all his stubborn resistance, has unwittingly and in his own way to follow.
It
is obvious that I do not say anything concerning the particular
process of development of, for example, a grain of barley from germination to
the death of the fruit-bearing plant, if I say it is a negation of the
negation. For, as the integral calculus is also a negation of the negation, if
I said anything of the sort I should only be making the nonsensical statement
that the life-process of a barley plant was integral calculus or for that
matter that it was socialism.
That, however, is precisely what the
metaphysicians are constantly imputing to dialectics. When I say that all these
processes are a negation of the negation, I bring them all together under this
one law of motion, and for this very reason I leave out of account the specific
peculiarities of each individual process. Dialectics, however, is nothing more
than the science of the general laws of motion and development of nature, human
society and thought.
But someone may object: the negation that has taken place in this case is
not a real negation: I negate a grain of barley also when I grind it, an insect
when I crush it underfoot, or the positive quantity a when I cancel
it, and so on. Or I negate the sentence: the rose is a rose, when I say: the
rose is not a rose; and what do I get if I then negate this negation and say:
but after all the rose is a rose? —
These objections are in fact the
chief arguments put forward by the metaphysicians against dialectics, and they
are wholly worthy of the narrow-mindedness of this mode of thought. Negation in
dialectics does not mean simply saying no, or declaring that something does not
exist, or destroying it in any way one likes. Long ago Spinoza said: Omnis
determinatio est negatio — every limitation or determination is at
the same time a negation. [64] And further: the kind of negation is here
determined, firstly, by the general and, secondly, by the particular nature of
the process. I must not only negate, but also sublate the negation. I must
therefore so arrange the first negation that the second remains or becomes
possible. How? This depends on the particular nature of each individual case.
If I grind a grain of barley, or crush an insect, I have carried out the first
part of the action, but have made the second part impossible.
Every kind of
thing therefore has a peculiar way of being negated in such manner that it
gives rise to a development, and it is just the same with every kind of
conception or idea. The infinitesimal calculus involves a form of negation
which is different from that used in the formation of positive powers from
negative roots. This has to be learnt, like everything else.
The bare knowledge
that the barley plant and the infinitesimal calculus are both governed by
negation of negation does not enable me either to grow barley successfully or
to differentiate and integrate; just as little as the bare knowledge of the
laws of the determination of sound by the dimensions of the strings enables me
to play the violin. —
But it is clear that from a negation of the
negation which consists in the childish pastime of alternately writing and
cancelling a, or in alternately declaring that a rose is a rose and
that it is not a rose, nothing eventuates but the silliness of the person who
adopts such a tedious procedure. And yet the metaphysicians try to make us
believe that this is the right way to carry out a negation of the negation, if
we ever should want to do such a thing.
Once again, therefore, it is no one but Herr Dühring who is mystifying us
when he asserts that the negation of the negation is a stupid analogy invented
by Hegel, borrowed from the sphere of religion and based on the story of the
fall of man and his redemption {D. K. G. 504}.
Men thought dialectically long
before they knew what dialectics was, just as they spoke prose long before the
term prose existed. [An allusion to Molière's comedy Le Bourgeois
gentilhomme, Act II, Scene 6 — Ed.]
The law of negation of
the negation, which is unconsciously operative in nature and history and, until
it has been recognised, also in our heads, was only first clearly formulated by
Hegel. And if Herr Dühring wants to operate with it himself on the quiet and it
is only that he cannot stand the name, then let him find a better name. But if
his aim is to banish the process itself from thought, we must ask him to be so
good as first to banish it from nature and history and to invent a mathematical
system in which -a x -a is not +a2 and in which
differentiation and integration are prohibited under severe penalties.
Anti-Dühring Table of Contents | Marx-Engels Archive
XIV. Conclusion
We have now finished with philosophy; such other fantasies of the future as the Cursus
contains will de dealt with when we come to Herr Dühring’s revolution
in socialism. What did Herr Dühring promise us? Everything. And what
promises has he kept? None. “The elements of a philosophy which is real
and accordingly directed to the reality of nature and of life” {D. Ph.
430}, the “strictly scientific {387} conception of the world”, the “system-creating ideas”
{525}, and all Herr Dühring's other achievements, trumpeted forth to
the world by Herr Dühring in high-sounding phrases, turned out, wherever
we laid hold of them, to be pure charlatanism.
The world schematism which, “without the slightest detraction from the profundity of thought, securely established the basic forms of being”
{556-57}, proved to be an infinitely vulgarised duplicate of Hegelian
logic, and in common with the latter shares the superstition that these “basic forms” {9} or logical categories have led a mysterious existence somewhere before and outside of the world, to which they are “to be applied” {15}.
The philosophy of nature offered us a cosmogony whose starting-point is a “self-equal state of matter”
{87} — a state which can only be conceived by means of the most
hopeless confusion as to the relation between matter and motion; a state
which can, besides, only be conceived on the assumption of an
extramundane personal God who alone can induce motion in this state of
matter. In its treatment of organic nature, the philosophy of reality
first rejected the Darwinian struggle for existence and natural
selection as “a piece of brutality directed against humanity”
{117}, and then had to readmit both by the back-door as factors
operative in nature, though of second rank.
Moreover, the philosophy of
reality found occasion to exhibit, in the biological domain, ignorance
such as nowadays, when popular science lectures are no longer to be
escaped, could hardly be found even among the daughters of the “educated
classes”. In the domain of morality and law, the philosophy of reality
was no more successful in its vulgarisation of Rousseau than it had been
in its previous shallow version of Hegel; and, so far as jurisprudence
is concerned, in spite of all its assurances to the contrary, it
likewise displayed a lack of knowledge such as is rarely found even
among the most ordinary jurists of old Prussia.
The philosophy “which
cannot allow the validity of any merely apparent horizon” is content, in
juridical matters, with a real horizon which is coextensive with the
territory in which Prussian law exercises jurisdiction. We are still
waiting for the “earths and heavens of outer and inner nature” {D. Ph.
430} which this philosophy promised to reveal to us in its mighty
revolutionising sweep; just as we are still waiting for the “final and ultimate truths” {2} and the “absolutely fundamental” {150} basis.
The philosopher whose mode of thought “excludes” any tendency to a “subjectively limited conception of the world”
{13} proves to be subjectively limited not only by what has been shown
to be his extremely defective knowledge, his narrowly construed
metaphysical mode of thought and his grotesque conceit, but even by his
childish personal crotchets. He cannot produce his philosophy of reality
without dragging in his repugnance to tobacco, cats and Jews as a
general law valid for all the rest of humanity, including the Jews. His
“really critical standpoint” {404} in relation to
other people shows itself by his insistently imputing to them things
which they never said and which are of Herr Dühring’s very own
fabrication.
His verbose lucubrations on themes worthy of philistines,
such as the value of life and the best way to enjoy life, are themselves
so steeped in philistinism that they explain his anger at Goethe's Faust
{112-13, 423}. It was really unpardonable of Goethe to make the unmoral
Faust and not the serious philosopher of reality, Wagner, his hero. —
In short, the philosophy of reality proves to be on the whole what Hegel
would call “the weakest residue of the German would-be Enlightenment”
— a residue whose tenuity and transparent commonplace character are
made more substantial and opaque only by the mixing in of crumbs of
oracular rhetoric.
And now that we have finished the book we are just as
wise as we were at the start; and we are forced to admit that the “new mode of thought” {543}, the "from the ground up original conclusions and views" and the “system-creating ideas”
{525}, though they have certainly shown us a great variety of original
nonsense, have not provided us with a single line from which we might
have been able to learn something.
And this man who praises his talents
and his wares to the noisy accompaniment of cymbals and trumpets as
loudly as any market quack, and behind whose great words there is
nothing, absolutely nothing whatsoever — this man has the temerity to
say of people like Fichte, Schelling and Hegel, the least of whom is a
giant compared with him, that they are charlatans. Charlatan, indeed!
But to whom had it best be applied?
CHỐNG DUHRING
FREDRICK ENGELS
BIỆN CHỨNG
Chương XII. Biện chứng, lượng và chất
"Nguyên lý đầu tiên và quan trọng nhất
về những thuộc tính lôgich cơ bản của
tồn tại liên quan đến việc loại bỏ mâu
thuẫn. Mâu thuẫn là một phạm trù chỉ có thể
thuộc về sự kết hợp các tư tưởng,
chứ quyết không thuộc về hiện thực. Trong
các vật, không có mâu thuẫn, hay nói cách khác mâu thuẫn
được coi là có thật, thì bản thân là một
điều cực kỳ vô nghĩa. Sự đối kháng
giữa những lực lượng chống đối
lại nhau theo những hướng đối lập,
thậm chí còn là một hình thức cơ bản của
mọi hành động trong tồn tại của thế
giới và của các sinh vật của thế giới.
Nhưng sự đấu tranh ấy giữa các
hướng của những lực lượng của các
yếu tố và các cá thể không mảy may trùng hợp
với cái tư tưởng phi lý về mâu thuẫn...
ở đây, chúng ta có thể tự lấy làm hai lòng vì
đã dùng một hình ảnh rõ ràng về cái vô lý thực
sự của mâu thuẫn trong thực tế, để xua tan
những đám sương mù thường dâng lên từ
những điều bí ẩn giả tưởng của
lôgich và đã vạch rõ được sự vô ích của
những trầm hương mà đây đó người ta
đã đốt lên một cách vô ích cho cái tượng
thần bằng gỗ được gọi đến
một cách rất thô kệch của biện chứng
của mâu thuẫn, mà người ta đã lén lút đưa
vào để thay thế cho cái sơ đồ đối
kháng về vũ trụ."
Đó là đại khái tất cả những gì
nói về biện chứng trong tập "giáo trình về
triết học". Trong quyển "Lịch sử phê
phán" ngược lại, biện chứng của mâu
thuẫn - và cùng với nó thì đặc biệt là Hegel -
lại bị đối xử một cách khác hẳn.
"Theo lôgich học của Hegel, hay nói cho đúng
hơn là theo học thuyết của ông ta về Logos, thì
mâu thuẫn tồn tại không chỉ ở trong tư duy,
- theo bản chất của nó, người ta không thể
hình dung tư duy một cách nào khác ngoài cách coi nó là có tính
chất chủ quan và tự giác, - mà là tồn tại
một cách khách quan ở trong bản thân các sự vật
và các quá trình, có thể nói là bộc lộ ra bằng
xương bằng thịt, thành thử cái vô nghĩa không
còn là một sự kết hợp không thể có
được của tư tưởng, mà trở thành
một lực lượng có thực.
Sự tồn
tại hiện thực của cái vô lý là tín điều
thứ nhất của sự thống nhất kiểu Hegel
giữa lôgich và phi lôgich... Càng mâu thuẫn thì càng có tính
chất chân lý, hay nói cách khác, càng vô lý thì càng đáng tin; câu
châm ngôn này - hoàn toàn chẳng phải là một phát sinh gì
mới mẻ, mà là mượn ở thần học về
Khải thị và ở chủ nghĩa thần bí - chính là
biểu hiện trần truồng của cái nguyên lý gọi
là biện chứng".
Nội dung tư tưởng của hai
đoạn trích dẫn trên đây, quy lại là luận
điểm cho rằng mâu thuẫn = vô nghĩa, và do đó,
nó không thể có trong thế giới hiện thực
được. Đối với những người có
lý trí khá lành mạnh thì luận điểm đó có thể
rất dĩ nhiên như luận điểm nói rằng
thẳng không thể là cong, và cong không thể là thẳng.
Nhưng phép tính vi phân, bất chấp tất cả
những lời phản đối của lý trí lành
mạnh của con người, trong những điều
kiện nhất định lại coi thẳng và cong là
như nhau, và nhờ đó mà đã đạt
được những thành tựu mà lý trí lành mạnh
của con người, ngoan cố coi sự đồng
nhất giữa thẳng và cong là phi lý, không bao giờ
đạt được. Và xét theo cái vai trò to lớn mà
cái gọi là biện chứng về mâu thuẫn đã
đóng trong triết học từ thời những
người Hy lạp cổ đại cho đến ngày
nay, thì thiết tưởng ngay một đối thủ
cừ khôi hơn ông Đuy-rinh cũng sẽ có nhiệm
vụ đưa những lẽ khác hơn là chỉ
dựa vào một lời quyết đoán suông và nhiều
lời thoá mạ, khi chống lại phép biện chứng.
Chừng nào chúng ta xem xét các sự vật như là
tĩnh và không có sinh khí, mỗi cái đều tách riêng, cái
này bên cạnh cái kia và cái này nối tiếp cái kia, thì
chắc chắn là chúng ta không gặp phải một mâu
thuẫn nào trong các sự vật ấy cả. Ở
đây chúng ta tìm thấy một số những thuộc
tính nhất định, mỗi phần có tính chất
giống nhau, một phần lại khác nhau, thậm chí mâu
thuẫn với nhau nữa, nhưng trong trường
hợp này, các thuộc tính đó lại phân chia ra cho
những sự vật khác nhau và như thế là chúng không
chứa đựng một mâu thuẫn nào.
Trong giới
hạn của sự xem xét thuộc loại này thì chúng ta
cũng giải quyết được bằng
phương pháp tư duy thông thường, phương
pháp siêu hình. Nhưng tình hình sẽ khác hẳn khi chúng ta xem
xét các sự vật trong sự vận động của
chúng, trong sự sống trong sự biến đổi,
sự tác dộng lẫn nhau của chúng. Ở đây, chúng
ta sẽ lập tức rơi vào những mâu thuẫn.
Bản thân sự vận động là một mâu thuẫn;
ngay cả sự di chuyển một cách máy móc và đơn
giản cũng chỉ có thể thực hiện
được là vì một vật thể trong cùng một
lúc vừa ở nơi này lại vừa ở nơi khác,
vừa ở cùng một chỗ lại vừa không ở
chỗ đó. Và sự thường xuyên nảy sinh mâu thuẫn
và đồng thời giải quyết mâu thuẫn ấy
chính là sự vận động.
Như vậy là ở đây chúng ta có một mâu thuẫn
"tồn tại một cách khách quan, có thể nói là
bộc lộ ra bằng xương bằng thịt, ở
trong bản thân các sự vật và các quá trình". Về
điểm này ông Đuy-rinh nói như thế nào ? ông ta khẳng
định rằng,
Nói chung cho đến nay, vẫn "không có
một cái cầu nào giữa cái tĩnh triệt để
và cái động ở trong cơ học hợp lý".
Giờ đây, cuối cùng, bạn đọc
đã có thể nhận thấy cái gì ẩn nấp ở
đằng sau câu nói rất ưa thích của ông
Đuy-rinh; chẳng có gì khác hơn là : một lý trí suy
nghĩ theo cách siêu hình thì tuyệt đối không thể
chuyển từ quan niệm tĩnh mà sang quan niệm
đông được, vì ở đây mâu thuẫn nói trên
đã chặn mất đường đi của nó
rồi. đối với lý trí đó sự vận
động hoàn toàn không thể hiểu được vì nó
là một mâu thuẫn và khi đã khẳng định rằng
tính chất không thể hiểu được của
vận động, thì bản thân nó lại thừa nhận
một cách miễn cưỡng sự tồn tại
của mâu thuẫn đó, nghĩa là thừa nhận
rằng trong bản thân các sự vật và các quá trình, có
một mâu thuẫn tồn tại khách quan, hơn nữa
mâu thuẫn đó lại là một lực lượng có
thực.
Nếu ngay cả sự di chuyển một cách máy
móc và đơn giản đã chứa đựng mâu
thuẫn, thì những hình thức vận động cao
hơn của vật chất và đặc biệt là
sự sống hữu cơ và sự phát triển của
sự sống hữu cơ đó lại càng phải
chứa đựng mâu thuẫn như vậy. Trên kia, chúng
ta đã thấy rằng sự sống trước hết
chính là ở chỗ một sinh vật trong mỗi lúc
vừa là nó những lại vừa là một cái khác[40]. Như
vậy, sự sống cũng là một mâu thuẫn tồn
tại trong bản thân các sự vật và các quá trình, không
ngừng tự nảy sinh ra và tự giải quyết; và
khi mâu thuẫn ấy chấm dứt thì sự sống
cũng không còn nữa và cái chết xẩy đến.
Chúng
ta cũng đã thấy rằng trong lĩnh vực tư
duy cũng vậy, chúng ta không thể tránh khỏi mâu
thuẫn; ví dụ như mỗi mâu thuẫn giữa
năng lực nhận thức vô tận ở bên trong
của con người với sự tồn tại
thực tế của năng lực ấy trong những
con người bị hạn chế bởi hoàn cảnh bên
ngoài và đang nhận thức một cách hạn chế, -
thì mâu thuẫn này được giải quyết trong sự
nối tiếp nhau của các thế hệ, trên thực
tiễn sự nối tiếp này ít ra cũng là vô tận,
đối với chúng ta và được giải
quyết trong sự tiến bộ vô tận[41].
Chúng ta đã nói rằng một trong những cơ
sở chính của toán học cao cấp là cái mâu thuẫn
bao hàm ở chỗ, trong một số trường hợp
nào đó thì thẳng và cong phải giống nhau. Toán học
cao cấp lại còn có một mâu thuẫn khác nữa,
tức là trước mắt chúng ta những
đường cắt nhau, những chỉ cách
điểm cắt nhau 5 hay 6 xăng-ti-mét thôi, những
đường đó đã phải được coi là những
đường song hành, tức là được coi như
những đường mà dù có kéo dài vô tận cũng
vẫn không thể nào cắt nhau được.
Tuy
vậy, với những mâu thuẫn này và với những
mâu thuẫn khác còn gay gắt hơn nhiều, toán học cao
cấp đã đi tới những kết quả chẳng
những đúng, mà đối với toán học sơ
cấp thì lại còn hoàn toàn không thể nào đạt
được.
Nhưng ngay toán học sơ cấp cũng
đầy rẫy những mâu thuẫn. Ví dụ, một
mâu thuẫn là : một số căn của A phải là
một luỹ thừa của A, tuy vậy A1/2 = 
. Một mâu
thuẫn nữa là: một số âm phải là bình
phương của một cái gì đó, bởi vì bất
cứ một số âm nào tự nhân với nó, cũng
đều đem lại một bình phương
dương. Vì vậy, số căn bậc hai của -1
không những là một mâu thuẫn, mà còn là một mâu
thuẫn vô lý, một điều vô nghĩa thực sự.
Thế nhưng trong nhiều trường hợp, 
là kết quả
tất yếu của những phép tính chính xác trong toán
học; hơn nữa, nếu cần làm tính với
thì toán học,
cả sơ cấp lẫn cao cấp, sẽ ra sao?
. Một mâu
thuẫn nữa là: một số âm phải là bình
phương của một cái gì đó, bởi vì bất
cứ một số âm nào tự nhân với nó, cũng
đều đem lại một bình phương
dương. Vì vậy, số căn bậc hai của -1
không những là một mâu thuẫn, mà còn là một mâu
thuẫn vô lý, một điều vô nghĩa thực sự.
Thế nhưng trong nhiều trường hợp,
là kết quả
tất yếu của những phép tính chính xác trong toán
học; hơn nữa, nếu cần làm tính với
thì toán học,
cả sơ cấp lẫn cao cấp, sẽ ra sao?
Khi nghiên cứu về những số biến,
bản thân toán học đã bước vào lĩnh vực
của biện chứng rồi, và một điều
đáng chú ý là chính một nhà triết học biện
chứng, Descartes, đã đưa bước tiến
bộ đó vào khoa học. Quan hệ giữa toán học
về số biến với toán học về số
bất biến như thế nào thì quan hệ giữa
tư duy biện chứng với tư duy siêu hình nói chung
cũng như thế. Nhưng điều này vẫn hoàn
toàn không ngăn cản cái tình hình là số đông các nhà toán
học chỉ thừa nhận biện chứng ở trong
lĩnh vực toán học mà thôi, và có khá nhiều
người trong bọn họ vẫn vận dụng
những phương pháp đã thu được bằng
con đường biện chứng để tiếp
tục tính toán hoàn toàn theo cái cách siêu hình cũ, hạn
chế.
Chỉ có thể nghiên cứu tỉ mỉ hơn
nữa sự đối kháng của các lực của ông
Đuy-rinh và đồ thức đối kháng về vũ
trụ của ông ta, nên trong đề tài này, ông ta
đưa lại cho chúng ta một cái gì lớn hơn... là
một câu nói suông. Sau khi đưa ra câu nói suông đó, ông ta
chưa một lần nào chỉ cho chúng ta thấy sự
đối kháng đó tác động như thế nào ở
trong đồ thức về vũ trụ, cũng như
trong triết học về tự nhiên, và đó là một
lời thú nhận tốt nhất nói lên rằng ông
Đuy-rinh tuyệt đối không thể làm
được một cái gì tích cực với cái "hình
thức cơ bản của mọi hành động trong
sự tồn tại của thế giới và của
những sinh vật trên thế giới". Thật
vậy, khi người ta đã hạ thấp "học
thuyết về tồn tại" của Hegel thành một
tư tưởng tầm thường về những lực
vận động theo hướng trái ngược nhau,
chứ không phải là vận động trong những mâu
thuẫn, thì lẽ dĩ nhiên điều tốt hơn
hết là tránh mọi việc vận dụng cái khuôn sáo
ấy.
Một lý do nữa làm cho ông Đuy-rinh nổi
trận lôi đình chống lại biện chứng, là
bộ "tư bản" của Mác.
"Sự thiếu tính lôgich tự nhiên và rành
mạch, nói lên nét đặc trưng của những
sự lắt léo cầu kỳ biện chứng và những
tư tưởng rối rắm... Ngay trong phần
hiện đã xuất bản, người ta cũng đã
buộc phải vận dụng cái nguyên lý là, về một
phương diện nào đó, và nói chung (!) cũng theo
một thành kiến triết học mà mọi người
đều biết, phải tìm tất cả trong bất
cứ cái gì và bất cứ cái gì trong tất cả, và theo
cái quan niệm rối rắm và lệch lạc đó,
rốt cuộc tất cả chỉ là một".
Chính sự nhận thức tinh vi đó của ông
ta về thành kiến triết học mà mọi
người đều biết đã cho phép ông Đuy-rinh
đoán trước được một cách chắc
chắn "kết cục" của triết học kinh
tế của Mác sẽ ra sao, tức là đoán trước
được nội dung những tập sau của
bộ "Tư bản" là sẽ như thế nào,
hơn nữa điều đó được nói ra
vừa vặn bảy dòng sau khi ông đã tuyên bố
rằng:
"Nói theo tiếng nói của con người và
của người Đức, thì quả thật
người ta không thể nào đoán trước
được còn có cái gì nữa trong hai quyển"
(cuối cùng).
Vả lại, đây cũng không phải là
lần đầu tiên mà những tác phẩm của ông
Đuy-rinh đã chứng tỏ cho chúng ta thấy rằng
chúng thuộc về những "sự vật" trong
đó, "mâu thuẫn tồn tại một cách khách quan,
và có thể nói là bộc lộ ra bằng xương
bằng thịt". Điều đó không hề ngăn
cản ông ta nói tiếp tục với một giọng
đắc thắng:
"Tuy vậy cần hy vọng rằng phép lôgich
lành mạnh sẽ chiến thắng được bức
biếm hoạ về nó...
Cái vẻ quan trọng và cái
đồ cũ bí ẩn bỏ đi của phép biện
chứng sẽ không quyến rũ được bất
cứ một ai còn chút ít lý trí lành mạnh, khiến họ
phải sa vào... những lối nghĩ và lối viết
kỳ quái ấy. Cùng với sự tiêu vong của những
tàn tích cuối cùng của những sự ngu ngốc
biện chứng, cái thủ đoạn bịp bợm
ấy... sẽ mất... ảnh hưởng lừa
dối của nó và sẽ không ai còn tin rằng cần
phải lao tâm khổ tứ để đi tìm một anh
minh sâu sắc ở nơi mà hạt nhân của những
sự vật rối ắm ấy, sau khi đã gột
sạch rồi, thì nhiều lắm cũng chỉ
để lộ ra có những yếu tố lý luận thông
thường, nếu không phải chỉ là những khuôn
sáo cũ rích...
Hoàn toàn không thể nào thuật lại
những sự lắt léo" (của Mác) "xây dựng
trên những quy tắc của học thuyết Logos mà
lại không làm mất danh dự của phép lôgich lành
mạnh". Phương pháp của Mác là ở chỗ
"thực hiện những phép mầu biện chứng
cho các tín đồ của mình" v.v...
Ở đây, chúng ta còn chưa đụng chạm
gì đến tính chất đúng đắn hay không đúng
đắn của các kết quả kinh tế của
những công trình nghiên cứu của Mác, mà chỉ mới
đụng chạm đến phương pháp biện
chứng do Mác áp dụng.
Nhưng có một điều
chắc chắn là : mãi đến bây giờ, nhờ có ông
Đuy-rinh, phần đông những người đọc
bộ "tư bản" mới biết
được thực ra mình đã đọc cái gì. Và trong
số đó, có cả bản thân ông Đuy-rinh là người
năm 1867 ("erganzungs - blatter", t. III. quyển 3) còn có
thể trình bày một cách tương đối hợp lý
- đối với một nhà tư tưởng như cỡ
ông ta - nội dung cuốn sách của Mác mà không cần
thấy buộc phải chuyển tiến trình tư
tưởng của Mác thành ngôn ngữ kiểu Đuy-rinh
trước đã, - một điều mà hiện nay ông ta
tuyên bố là nhất thiết phải làm.
Nếu như
ngay hồi bấy giờ ông ta cũng đã sai lầm khi
cho rằng phép biện chứng của Mác với phép
biện chứng của Hegel là một, thì hồi đó ông
ta vẫn chưa hoàn toàn mất hẳn cái khả năng
phân biệt giữa phương pháp với những
kết quả có thể đạt được bằng
phương pháp ấy, và ông ta vẫn còn
hiểu được rằng khi công kích phương pháp
nói chung thì như thế vẫn chưa phải là bác bỏ
các kết quả trong những chi tiết của chúng.
Dù sao lời tuyên bố lạ lùng nhất của
ông Đuy-rinh vẫn là lời tuyên bố nói rằng theo
quan điểm của Mác thì "rốt cuộc, tất
cả chỉ là một", thành thử, theo Mác thì các nhà
tư bản và các công nhân làm thuê, các phương thức
sản xuất phong kiến tư bản chủ nghĩa và
phương thức xã hội chủ nghĩa chẳng
hạn, đều "chỉ là một", và cuối
cùng, thậm chí cả Mác và ông Đuy-rinh cũng có thể
"chỉ là một" mà thôi. Muốn giải thích được
tại sao lại có thể có sự ngốc nghếch rõ
ràng như thế thì chỉ còn một cách là thừa
nhận rằng chỉ một từ biện chứng
cũng đã đủ đẩy ông Đuy-rinh vào một
trạng thái không có năng lực chịu trách nhiệm,
trong đó, do một quan niệm rối rắm và lệch
lạc nào đó, rốt cuộc những điều ông ta
nói và những việc ông ta làm "đều chi phí là
một" cả.
Ở đây, chúng ta có một cái mẫu về cái
mà ông Đuy-rinh gọi là.
"Lối viết sử theo thể văn cao nhã
của tôi", hay còn gọi là "phương pháp
tổng quát là phương pháp thanh toán với cái chủng
loại và cái điển hình mà không thèm hạ cố
đến mức dùng một sự tố giác kiểu vi
vật học để làm vinh dự cho
bọn người mà Hume gọi là đám dân đen thông
thái; chỉ có phương pháp ấy với cái lối
văn cao nhã và tôn quý hơn ấy mới phù hợp với
những lợi ích của chân lý hoàn toàn và với những
nghĩa vụ đối với đám công chúng đã thoát
khỏi những ràng buộc của hàng hội".
Thật vậy, cách viết sử theo lối
văn cao nhã và phương pháp tổng quát thanh toán với
cái chủng loại và điển hình, là rất thuận
tiện cho ông Đuy-rinh, vì làm như thế thì ông ta có
thể coi thường tất cả những sự
thật xác định, coi đó là những sự thật
nhỏ nhặt kiểu vi vật học, là con số không,
và đáng lẽ phải chứng minh thì lại chỉ nêu
lên những câu nói chung chung, chỉ khẳng định
một cách vu vơ và đả kích mà thôi.
Ngoài ra, cách
viết sử ấy còn có một điều lợi
nữa là không cung cấp cho đối phương một
điểm tựa thực tế nào để luận
chiến, thành thử để đối đáp lại,
người đó hầu như không có một khả
năng nào khác hơn là đưa ra, cũng với một
lối văn cao nhã và tổng quát, những lời
khẳng định vô căn cứ, tuôn ra những câu nói
chung chung và rút cục cũng lại lớn tiếng
đả kích ông Đuy-rinh - tóm lại, như người
ta vẫn nói, là lấy gậy ông Đuy-rinh đập
lại lưng ông Đuy-rinh, một việc làm mà chẳng
ai ưa gì. Vì thế cho nên chúng ta phải biết ơn ông
Đuy-rinh đã lìa bỏ - dưới hình thức
ngoại lệ - lối văn cao nhã và tôn quý để cung
cấp cho chúng ta ít nhất hai thí dụ về cái học
thuyết đáng lên án của Mác về Logos.
"Còn có gì khôi hài hơn là viện đến cái
quan niệm mù mịt và mơ hồ của Hegel cho rằng
lượng biến thành chất, chẳng hạn, do đó
một khoản ứng trước nếu đạt
đến một giới hạn nhất định thì
sẽ trở thành tư bản, chỉ nhờ sự
tăng thêm đơn giản về lượng như
vậy".
Dĩ nhiên, dưới sự trình bày đã
được ông Đuy-rinh "gạn lọc" đi,
ý kiến đó có vẻ khá kỳ quặc. Vậy ta hãy xem
xem nó nhơ thế nào trong nguyên bản của Mác. Ở
trang 313 ("tư bản", in lần thứ hai) từ
những sự nghiên cứu trước đó về tư
bản bất biến, tư bản khả biến và giá
trị thặng dư, Mác rút ra kết luận nói rằng
"không phải bất cứ một số tiền nào hay
một số giá trị nào cũng đều có thể
biến thành tư bản, không thể có sự chuyển
biến như thế được nếu trong tay kẻ
muốn leo lên địa vị nhà tư bản, không có
một món tiền hay một số giá trị trao
đổi tối thiểu nào đó"[42].
Để làm ví dụ,
Mác giả định rằng một công nhân trong một
ngành công nghiệp nào đó mỗi ngày làm 8 giờ cho
bản thân mình, tức là để sản xuất ra giá
trị của tiền công của mình, và 4 giờ sau đó
làm cho nhà tư bản để sản xuất ra số
giá trị thặng dư sẽ rơi trước hết
vào túi của nhà tư bản. Như vậy là kẻ nào
muốn hàng ngày thu được một số giá trị
thặng dư cho phép người đó sống không kém
hơn một công nhân của mình thì kẻ đó phải có
một số giá trị cho phép người đó cung
cấp nguyên liệu, tư liệu lao động và
tiền công cho hai công nhân. Và vì nền sản xuất tư
bản chủ nghĩa không phải chỉ nhằm mục
đích là duy trì đời sống, mà là làm tăng thêm
của cải, cho nên cái anh chàng của chúng ta có hai
người công nhân vẫn chưa phải là một nhà
tư bản.
Muốn sống tốt hơn gấp đôi
người công nhân bình thường và biến trở
lại một nửa số giá trị thặng dư
đã sản xuất ra thành tư bản, thì người
đó phải có khả năng thuê tám công nhân, nghĩa là
phải có một số giá trị bằng bốn lần
số giá trị nói trên. Chỉ có sau đó và trong những
đoạn bàn luận khác nhau soi sáng và chứng thực
rằng không phải bất kỳ một số giá trị
nhỏ nào cũng đủ để biến thành tư
bản, và về mặt này thì mỗi thời kỳ phát
triển, mỗi ngành công nghiệp đều có một
giới hạn tối thiểu nhất định của
nó, - chỉ sau khi nói rõ những điều đó, Mác
mới nhận xét: "ở đây cũng như trong khoa
học tự nhiên, tính chất đúng đắn của
cái quy luật do Hegel phát hiện trong quyển lôgich học
của ông đã được chứng thực, theo đó
thì những sự thay đổi thuần tuý về
lượng đến một điểm nào đó, sẽ
chuyển thành những sự khác nhau về chất".
Và
bây giờ thì xin độc giả hãy khâm phục cái
lối hành văn cao nhã và tôn quý nhờ nó mà ông Đuy-rinh
đã gán cho Mác một điều trái ngược lại
với lời Mác đã nói trong thực tế. Mác nói : cái
sự thật là một số giá trị chỉ có thể
biến thành tư bản khi nào nó đạt đến
một số lượng tối thiểu - mặc dầu
khác nhau tuỳ theo trường hợp, nhưng trong
mỗi trường hợp cá biệt thì lại là một
số lượng nhất định, - sự thật
đó là một bằng chứng về tính chât đúng
đắn của quy luật của Hebel. Còn ông Đuy-rinh
thì lại gán cho Mác là đã nói rằng: Vì theo quy luật
của Hegel, lượng biến thành chất, "cho nên
một khoản ứng trước, khi đạt
đến một giới hạn nào đó... thì trở
thành tư bản". Như vậy là hoàn toàn ngược
lại với lời của Mác.
Cái thói trích dẫn lời người khác một
cách sai lạc như thế "vì lợi ích của chân lý
hoàn toàn" và "vì những nghĩa vụ đối
với đám công chúng đã thoát khỏi những sự
ràng buộc của hàng hội", thì chúng ta đã biết
qua việc ông Đuy-rinh phân tích lý luận của Darwin.
Thói
đó ngày càng có ra là một tất yếu bên trong của
triết học hiện thực, và quả thật đó là
một "phương pháp rất tổng quát". Chúng ta
sẽ không cần phải nói đến cái việc là ông
Đuy-rinh gán cho Mác rằng dường như Mác nói
đến bất kỳ một "khoản ứng
trước" nào, trong lúc đó thì ở đây Mác
chỉ nói đến một khoản ứng trước
chi cho nguyên liệu, tư liệu lao động và tiền
công; và như vậy là ông Đuy-rinh đã cố ý gán cho Mác
một điều hoàn toàn vô nghĩa.
Rồi sau đó, ông
ta lại còn trắng trợn đến mức cho rằng
cái điều vô nghĩa do chính ông tạo ra đó là khôi hài.
Cũng như trước kia ông ta đã nặn ra một
Darwin tưởng tượng để thử sức mình
với Darwin, thì ở đây cũng thế, ông ta cũng
tạo ra một Mác tưởng tượng. quả là
một "lối viết sử cao nhã" thật !
Trên kia, ở phần đồ thức về
vũ trụ, chúng ta đã thấy rằng, với con
đường nút của những quan hệ về
độ của Hegel[22], trong đó, ở những
điểm nhất định của sự thay
đổi về lượng, đột nhiên lại
xảy ra một sự chuyển biến về chất,
thì ông Đuy-rinh đã gặp phải một điều
rủi ro nho nhỏ: trong một phút yếu đuối ông
ta đã tự mình thừa nhận và áp dụng con
đường đó.[43] ở đó, chúng ta đã nêu ra
một trong những ví dụ thông thường nhất,
tức là cái ví dụ về sự thay đổi các trạng
thái kết hợp của nước, dưới áp
lực không khí bình thường ở 0o bách phân,
nước từ trạng thái lỏng chuyển sang
trạng thái rắn, còn ở 100o bách phân thì từ
trạng thái lỏng chuyển sang trạng thái hơi, thành
ra ở hai điểm ngoặt đó, sự thay
đổi thuần tuý về lượng của nhiệt
độ dẫn tới một trạng thái thay
đổi về chất của nước.
Chúng ta còn có thể rút ra trong giới tự nhiên và
trong xã hội loài người hàng trăm những sự
việc tương tự như thế để chứng
minh cho quy luật này. Ví dụ, trong bộ "tư
bản" của Mác, tất cả phần thứ tư:
Sự sản xuất ra giá trị thặng dư
tương đối, đã dẫn ra từ lĩnh
vực hợp tác, lĩnh vực phân công và công trường
thủ công, máy móc và đại công nghiệp, vô số
trường hợp trong đó sự thay đổi về
lượng làm thay đổi chất của các sự
vật cũng như sự thay đổi về chất
làm cho lượng của sự vật thay đổi;
tức là, trong đó, để nói theo cái lối nói mà ông
Đuy-rinh rất căm ghét, lượng biến thành
chất và ngược lại. Ví dụ, chúng ta có thể
kể ra cái sự thật là : sự hợp tác của
nhiều người, sự hợp nhất của
nhiều lực lượng thành một hợp lực,
sẽ tạo ra, nói theo lối nói của Mác, một
"lực lượng mới" khác một cách cơ
bản với tổng số những lực lượng
cá biệt hợp thành nó[44].
Cũng trong đoạn mà ông Đuy-rinh đã
đảo ngược lại vì lợi ích của chân lý
hoàn toàn, Mác lại còn nhận xét: "Lý luận phân tử
được áp dụng trong hoá học hiện
đại, lần đầu tiên được Laurent và
Gerharrdt phát triển một cách khoa học, chính là dựa
vào quy luật này"[45]. Nhưng điều đó
có quan hệ gì tới ông Đuy-rinh đâu ? Vì ông ta đã
biết rằng:
"Ở nơi nào một thứ khoa học
nửa mùa và đôi chút triết lý cùn được dùng làm
vũ khí nghèo nàn để đem lại cho mình cái vẻ
bác học - như điều đó đã diễn ra ở
Mác và đối thủ của ông ta là Lasalle - thì ở
đó thiếu hẳn những nhân tố văn hoá hết
sức hiện đại của phương pháp tư duy
khoa học - tự nhiên".
Còn ở ông Đuy-rinh, thì
"những luận
điểm chủ yếu của khoa học chính xác về
cơ học, vật lý học và khoa học", v.v.,
được dùng làm cơ sở.
Cái cơ sở ấy
như thế nào thì chúng ta đã thấy rồi. Nhưng
để cho những người khác cũng có thể xét
đoán được chúng ta sẽ nghiên cứu kỹ
hơn một chút về cái ví dụ mà Mác đã nêu ra trong
lời chú thích đã nói đến của ông.
Vấn đề nói đến ở đây là
những dãy đồng đẳng của các hoá hợp các
bon, mà người ta biết được một số
lớn, mỗi hoá hợp này có một công thức
đại số về thành phần cấu tạo của
riêng nó. Ví dụ, như người ta vẫn thường
làm trong hoá học, nếu chúng ta biểu hiện một
nguyên tử các bon bằng C, một nguyên tử hydrô
bằng H, một nguyên tử ôxy bằng O2 và
số nguyên tử các bon trong mỗi hoá hợp bằng n,
thì chúng ta có thể trình bày những công thức phân tử
của một vài dãy đồng đẳng ấy như
sau :
CnH2n + 2 - Dãy pa-ra-phin thường
CnH2n+ 2 O - Dãy rượu sơ cấp
CnH2nO2 - Dãy a-xít béo hoá trị một.
CnH2n + 2 - Dãy pa-ra-phin thường
CnH2n+ 2 O - Dãy rượu sơ cấp
CnH2nO2 - Dãy a-xít béo hoá trị một.
Hãy lấy dẫy sau cùng làm ví dụ và lần
lượt lấy n = 1, n = 2, n = 3, v.v.., thì chúng ta
đạt được những kết quả sau
đây (không kể những chất đồng phân):
CH2O2 - axit phô-mích - điểm sôi 100o ; điểm chảy 1o
C2H4O2 - axit a-xê-tích - điểm sôi 118o ; điểm chảy 17o
C3H6O2 - axit prô-pi-ô-ních - điểm sôi 140o ; điểm chảy 17o
C4H8O2 - axit bu-ti-rích - điểm sôi 162o ; điểm chảy 17o
C5H10O2 - axit va-lê-ri-a-ních - điểm sôi 175o ; điểm chảy 17o
v.v..., cho đến C30H60O2, a xít mêlixich, 80o mới hoá lỏng và không có điểm sôi, vì nó không thể bay hơi mà không phân huỷ.
CH2O2 - axit phô-mích - điểm sôi 100o ; điểm chảy 1o
C2H4O2 - axit a-xê-tích - điểm sôi 118o ; điểm chảy 17o
C3H6O2 - axit prô-pi-ô-ních - điểm sôi 140o ; điểm chảy 17o
C4H8O2 - axit bu-ti-rích - điểm sôi 162o ; điểm chảy 17o
C5H10O2 - axit va-lê-ri-a-ních - điểm sôi 175o ; điểm chảy 17o
v.v..., cho đến C30H60O2, a xít mêlixich, 80o mới hoá lỏng và không có điểm sôi, vì nó không thể bay hơi mà không phân huỷ.
Như vậy là ở đây, chúng ta thấy
cả một loạt những vật thể khác nhau
về chất được hình thành do sự cộng thêm
đơn giản về lượng của các nguyên
tố, và việc cộng thêm đó bao giờ cũng theo
một tỷ lệ như nhau. Điều này biểu
hiện dưới dạng thuần tuý nhất ở
nơi nào mà tất cả các nguyên tố của chất hoá
hợp thay đổi về lượng theo một tỷ
lệ bằng nhau; ví dụ như ở những chất
pa ra phin thường C2H2n + 2 chất
thấp nhất là mê tan, CH4 một chất khí;
chất cao nhất mà người ta đã biết là
éc-da-đê-can (hexadécane), C16H34, một
vật thể rắn kết thành những tinh thể không
có màu, đến 21o thì hoá lỏng và đến 278o
mới sôi. Trong cả hai dãy, mọi chất hoá hoá hợp
mới đều hình thành bằng cách thêm CH2,
tức là thêm một nguyên tử các bon và 2 nguyên tử
hydrrô, vào công thức phân tử của chất hoá hợp có
trước, và mỗi lần thay đổi về
lượng như thế của công thức phân tử
lại tạo ra một vật thể khác về chất.
Nhưng những dãy đó chỉ là một ví
dụ rõ rệt đặc biệt; ở hầu hết
mọi nơi trong hoá học, ngay với các thứ ô xít khác
nhau của đạm, các thứ a xít khác nhau của lân
tinh hay của lưu huỳnh, người ta cũng đã
có thể thấy "lượng chuyển hoá thành
chất" như thế nào, và cái quan niệm gọi là
mơ hồ và mù mịt của Hegel đã thể hiện
ra có thể nói là bằng xương thịt như thế
nào trong các sự vật và các quá trình, hơn nữa
chẳng một ai thấy mơ hồ và mù mịt cả,
trừ ông Đuy-rinh.
Và nếu Mác là người
đầu tiên đã làm cho người ta lưu ý
đến điểm này, và nếu ông Đuy-rinh
đọc lời chỉ dẫn đó của Mác mà
thậm chí cũng không hiểu nó nói cái gì (vì nếu ông ta
hiểu thì chắc chắn là đã không bỏ qua cái tội
tầy trời ấy), thì chẳng cần phải quay
lại nhìn cái triết học tự nhiên nổi danh
của ông Đuy-rinh, điều đó cũng đủ
để xác định rõ rệt được ai là
người thiếu "những nhân tố văn hoá
hết sức hiện đại của phương pháp
tư duy khoa học" - Mác hay ông Đuy-rinh, - và ai là
người không biết đầy đủ
"những luận điểm chủ yếu của ...
hoá học".
Để kết thúc, chúng tôi muốn mời thêm
một người nữa làm chứng cho việc
lượng biến thành chất: Napoléon. ông này đã mô
tả như sau cuộc chiến đấu của
đội kỵ binh Pháp tuy kém về tài nghệ
cưỡi ngựa nhưng có kỷ luật, với
người Ma-mơ-lúc, hồi đó chắc chắn là
đội kỵ binh giỏi nhất về chiến đấu
đơn độc nhưng lại thiếu kỷ
luật:
"2 người lính Mác mơ lúc thì nhất
định hơn hẳn 3 người lính Pháp; 100
người lính Ma mơ lúc và 100 người lính Pháp thì
ngang nhau; 300 người lính Pháp thì thường
thường hơn 300 người lính Ma mơ lúc; 1.000
người lính Pháp thì bao giờ cũng đánh bại
được 1.500 người lính Ma mơ lúc".
Giống như ở Mác, cần phải có một
số lượng giá trị trao đổi tối
thiểu nhất định, mặc dầu số này có
thể biến đổi, mới có thể giúp cho nó
chuyển hoá thành tư bản được, ở Napoléon
cũng vậy, cần phải có một số
lượng kỵ binh tối thiểu nhất định
để cho sức mạnh của kỷ luật, nằm
trong đội hình mật tập và trong tính kế
hoạch của hoạt động, có thể biểu
hiện ra được và tăng thêm lên đến
mức thậm chí hơn hẳn cả những khối
lượng kỵ binh không chính quy đông hơn, có ngựa
tốt hơn, cưỡi ngựa giỏi hơn, chiến
đấu thạo hơn và ít ra thì cũng can đảm
không kém.
Nhưng điều đó liệu có chứng minh
được điều gì chống lại Đuy-rinh hay
không ? Napoléon đã chẳng thất bại thảm hại
trong cuộc chiến đấu chống Châu âu đó sao ?
ông đã chẳng từng thua hết trận này đến
trận khác đó sao ? Và tại sao lại như vậy ?
chỉ tại cái nguyên do duy nhất là đã đem cái quan
niệm mơ hồ và mù mịt của Hegel áp dụng vào
chiến thuật của kỵ binh đấy thôi !
Chương XIII. Biện chứng phủ định cái phủ định.
"Bức phác hoạ lịch sử ấy"
(nguồn gốc của cái gọi là tích luỹ
ban đầu của tư bản ở Anh) "là một
cái gì còn tương đối khá nhất trong quyển sách
của Mác, và nó sẽ còn khá hơn nữa, nếu ngoài cái
nạng thông thái ra, nó cũng không dựa vào cả cái
nạng biện chứng nữa. Thật vậy, vì
thiếu những phương pháp tốt hơn và sáng
suốt hơn, nên ở đây sự phủ định
cái phủ định ở Hegel đã phải làm nhiệm
vụ bà đỡ để đỡ cho tương lai
lọt ra khỏi lòng của quá khứ. Việc xoá bỏ
chế độ sở hữu cá nhân, thực hiện
từ thế kỷ XVI theo lối đã nói trên, là sự
phủ định thứ nhất.
Tiếp theo đó,
sẽ có một phủ định thứ hai, nó được
coi là phủ định cái phủ định, và do đó
là khôi phục "chế độ sở hữu cá
nhân" nhưng dưới một hình thức cao hơn,
dựa trên chế độ công hữu về ruộng
đất và tư liệu lao động. Nếu ở ông
Mác, cái "chế độ sở hữu cá nhân"
kiểu mới ấy cũng được gọi là
"chế độ sở hữu xã hội", thì chính
đấy là biểu hiện sự thống nhất cao
nhất của Hegel, trong đó mâu thuẫn phải
được xoá bỏ, nghĩa là, nói theo lối chơi
chữ của Hegel, mâu thuẫn ấy vừa
được khắc phục vừa được duy
trì... Như vậy, việc tước đoạt
những kẻ tước đoạt dường như
là kết quả tự động của thực tại
lịch sử trong các quan hệ vật chất bên ngoài
của nó...
Trên cơ sở tin vào những điều
nhảm nhí của Hegel, - mà phủ định cái phủ
định là một trong những điều nhảm nhí
đó, - thì một người có suy nghĩ khó lòng mà tin
được vào sự cần thiết của chế
độ chiếm hữu chung về ruộng đất
và tư bản... Vả lại, tính chất quái dị
mơ hồ của các quan niệm của Mác cũng chẳng
làm ngạc nhiên người nào đã biết rằng
với cái cơ sở khoa học như phép biện
chứng của Hegel, thì người ta có thể làm
được những gì, hay nói cho đúng hơn, sẽ
phải thu được những điều vô lý gì.
Đối với những người nào không biết
những ảo thuật này thì cần phải vạch
thẳng ra rằng, ở Hegel, sự phủ định
thứ nhất là khái niệm về tội cố tông nói
trong sách giáo lý, và sự phủ định thứ hai là một
sự thống nhất cao hơn dẫn đến sự
chuộc tội. Dĩ nhiên là dựa trên những loại suy
kỳ quặc mượn trong lĩnh vực tôn giáo ấy,
thì không thể nào xây dựng được lôgich của
các sự kiện thực tế được... ông Mác
vẫn bình thản trong cái thế giới mù mịt của
chế độ sở hữu vừa có tính chất cá nhân
vừa có tính xã hội của ông ta, và để mặc cho
tín đồ của ông phải tự mình giải quyết
lấy cái điều bí ẩn biện chứng sâu xa
ấy".
ông Đuy-rinh nói như vậy đấy.
Như vậy là Mác không thể chứng thực
tính tất yếu của cách mạng xã hội, của
việc xây dựng chế độ công hữu về
ruộng đất và về những tư liệu sản
xuất do lao động tạo ra, bằng cách nào khác ngoài
cách viện đến sự phủ định cái phủ
định của Hegel; và vì xây dựng lý luận xây
dựng chủ nghĩa của mình trên những loại suy
kỳ quặc ấy mượn của tôn giáo nên. Mác
đi đến kết luận là trong xã hội
tương lai sẽ có một chế độ sở
hữu vừa có tính chất cá nhân vừa có tính chất xã
hội, coi như sự thống nhất cao hơn theo
kiểu Hegel của mối mâu thuẫn đã
được xoá bỏ.
Thoạt tiên, chúng ta hãy khoan nói tới sự
phủ định cái phủ định, và hãy xét cái
"chế độ sở hữu vừa có tính chất
cá nhân vừa có tính chất xã hội" đã. ông Đuy-rinh
gọi đó là một "thế giới mù mịt",
và kỳ lạ thay ông ta quả thật có lý về mặt
này. Nhưng tiếc thay không phải Mác đứng ở
trong cái thế giới mù mịt ấy, mà một lần
nữa chính bản thân ông Đuy-rinh. Thật vậy,
cũng như ở trên kia, nhờ nghệ thuật sử
dụng cái phương pháp "mê sảng" của Hegel,
ông ta đã xác định được một cách dễ
dàng những tập còn viết dở của bộ
"Tư bản" nhất định sẽ phải
chứa đựng những nội dung gì, thì ở đây,
chẳng cần vất vả mấy, ông ta cũng có
thể sửa lại Mác theo Hegel bằng cách gán cho Mác
sự thống nhất cao hơn của một chế
độ sở hữu mà Mác không hề nói tới nửa
lời.
Mác nói: "Đó là sự phủ
định cái phủ định. Sự phủ
định này không khôi phục lại chế độ
tư hữu mà khôi phục lại chế độ sở
hữu cá nhân trên cơ sở những những thành tựu
của thời đại tư bản chủ nghĩa,
trên cơ sở sự hiệp tác và sự chiếm hữu
công cộng đối với ruộng đất và
những tư liệu sản xuất do chính lao
động làm ra. Dĩ nhiên việc biến chế
độ tư hữu phân tán dựa trên cơ sở lao
động của bản thân các cá nhân thành chế độ
tư hữu tư bản chủ nghĩa, là một quá
trình lâu dài, gian khổ và đau đớn hơn nhiều
so với việc biến chế độ tư hữu
tư bản chủ nghĩa, thực tế đã dựa
trên một quá trình sản xuất, thành chế độ
sở hữu xã hội"[46].
Tất cả chỉ
có thế thôi. Như vậy, trạng thái đo sự
tước đoạt những kẻ tước
đoạt được coi là sự khôi phục lại
chế độ sở hữu cá nhân, nhưng trên cơ
sở chế độ công hữu về ruộng
đất và về những tư liệu sản xuất
do chính lao động sản xuất ra. Đối với
bất kỳ người nào biết tiếng Đức
thì điều đó có nghĩa là chế độ công
hữu bao gồm ruộng đất và các tư liệu
sản xuất khác, còn chế độ sở hữu cá
nhân thì bao gồm các sản phẩm, tức là những
vật phẩm tiêu dùng.
Và để cho vấn đề có
thể hiểu được ngay đối với
những trẻ em lên sáu, ở trang 56 Mác giả
định "một khối liên minh những người
tự do, lao động bằng những tư liệu
sản xuất chung, và tiêu phí một cách tự giác
nhiều sức lao động cá nhân của họ như
một sức lao động xã hội duy nhất",
tức là một khối liên minh tổ chức theo kiểu
xã hội chủ nghĩa, và Mác lại nói: "Toàn bộ
sản phẩm của liên minh là một sản phẩm xã
hội. Một phần sản phẩm đó lại dùng làm
tư liệu sản xuất. Nó vẫn có tính chất xã
hội. Nhưng phần kia thì do các thành viên của liên minh
tiêu dùng với tính cách là tư liệu sinh hoạt. Vì
vậy nó phải được phân phối cho tất
cả bọn họ"[47].
Đó là điều đã khá sáng
tỏ, ngay cả đối với bộ óc bị Hegel hoá
của ông Đuy-rinh cũng vậy.
Chế độ sở hữu vừa có tính
chất cá nhân vừa có tính chất xã hội, cái
điều quái dị mơ hồ đó, cái điều vô
lý cho phép biện chứng sâu xa mà Mác để mặc cho
tín đồ của mình phải tự giải quyết
lấy đó, một lần nữa lại là một sáng
tạo tự do và một điều tưởng
tượng của ông Đuy-rinh.
Mác, bị coi như là môn
đệ của Hegel, có nhiệm vụ phải đưa
ra một sự thống nhất cao hơn thật sự,
với tư cách là kết quả của sự phủ định
cái phủ định, nhưng vì Mác làm việc đó không
hợp với khẩu vị của ông Đuy-rinh, cho nên
ông ta một lần nữa lại rơi vào cái lối
văn cao nhã và tôn quý và vì lợi ích của chân lý hoàn toàn,
lại gán cho Mác những điều bịa đặt
của chính bản thân ông Đuy-rinh.
Một con
người hoàn toàn không có khả năng trích dẫn
một cách đúng đắn, dù là dưới dạng
một ngoại lệ, - lẽ dĩ nhiên một con
người như thế thì rất có thể phẫn
nộ một cách đạo đức trước
"sự thông thái kiểu người Tàu" của
những người khác chưa từng có trường
hợp nào là không trích dẫn đúng, nhưng chính vì thế
mà "che giấu một cách vụng về sự hiểu
biết thiếu sót của họ đối với toàn
bộ tư tưởng của mỗi tác giả họ
trích dẫn". ông Đuy-rinh nói phải lắm. Lối
viết sử theo thể văn cao nhã muôn năm!
Cho đến đây chúng ta vẫn xuất phát
từ giả định cho rằng cái thói cứ khư
khư trích dẫn sai của ông Đuy-rinh ít ra cũng là
xuất phát từ thiện ý, và sở dic như thế là
do hoàn toàn không có năng lực hiểu được
một cách đúng đắn, hoặc là do một thói quen
vốn cớ của lối viết sử theo thể
văn cao nhã, là quen trích dẫn theo trí nhớ, một thói
quen thường được gọi là tính cẩu
thả.
Nhưng hình như ở đây chúng ta đã
đến cái điểm mà ở ông Đuy-rinh
lượng cũng đã biến thành chất rồi thì
phải. Bởi vì nếu chúng ta cân nhắc rằng,
một là, đoạn văn của mác tự nó cũng
đã hoàn toàn, hơn nữa lại bổ sung bằng
một đoạn khác mà người ta quyết không
thể nào hiểu lầm về ý nghĩa được,
cũng ở trong cuốn sách đó; hai là, trong bài phê bình
bộ "Tư bản" đã nói đến trên kia và
đã đăng trong tập" Erganzungsbatter", cũng
như trong bài phê bình ở tập "Lịch sử phê
phán" in lần thứ nhất,
ông Đuy-rinh đều
chưa phát hiện ra con quái vật "chế độ
sở hữu vừa có tính chất cá nhân vừa có tính
chất xã hội" ấy, mà chỉ thấy nó trong
bản in lần thứ hai, nghĩa là sau khi đọc
lần thứ ba; sau đó, trong bản in lần thứ hai
đã được chữa lại theo tinh thần xã
hội chủ nghĩa đó, ông Đuy-rinh cần phải
gán cho Mác những điều nhảm nhí nhất về
tổ chức tương lai của xã hội, để
ngược lại ông ta có thể đưa ra, với
một giọng càng đắc thắng hơn - và ông ta cũng
đã làm như thế thật - cái "công xã kinh tế mà
tôi đã phác ra về mặt kinh tế và về mặt pháp
lý trong "giáo trình" của tôi", - nếu chúng ta cân
nhắc tất cả những điều đó, thì chúng ta
buộc phải kết luận rằng ở đây, ông
Đuy-rinh hầu như buộc chúng ta phải thừa
nhận rằng ông ta cố ý "mở rộng một
cách bổ ích" tư tưởng của Mác, - tức là
bổ ích cho ông Đuy-rinh.
Vậy thì sự phủ định cái phủ
định giữ một vai trò như thế nào trong tác
phẩm của Mác ? ở trang 791 và các trang sau, Mác tóm
tắt những kết luận của phần nghiên
cứu kinh tế và lịch sử về cái gọi là tích
lũy ban đầu của tư bản trong 50 trang
trước.
Trước thời đại tư bản
chủ nghĩa đã có, ít ra là ở Anh, nền sản
xuất nhỏ dựa trên cơ sở chế độ
tư hữu của người công nhân đối với
các tư liệu sản xuất của mình. Cái gọi là
sự tích lũy ban đầu của tư bản ở
đây chính là sự tước đoạt những
người sản xuất trực tiếp ấy,
nghĩa là sự thủ tiêu chế độ tư hữu
dựa trên cơ sở lao động của bản thân.
Điều này đã có thể thực hiện
được là vì nền sản xuất nhỏ nói trên
chỉ có thể trường hợp với những
giới hạn chật hẹp, tự nhiên của sản
xuất và của xã hội, và do đó, tới một trình
độ phát triển nào đấy, nền sản
xuất ấy lại đẻ ra những phương
tiện vật chất để tự thủ tiêu nó.
Sự thủ tiêu này, việc biến các tư liệu
sản xuất có tính chất cá nhân và phân tán thành tư
liệu sản xuất tập trung về mặt xã
hội, cấu thành tiền sử của tư bản.
Một khi người công nhân đã biến thành người
vô sản và những điều kiện lao động
của họ biến thành tư bản, một khi
phương thức sản xuất tư bản chủ
nghĩa đã tự lập được, thì việc xã
hội hoá lao động hơn nữa và việc tiếp
tục biến ruộng đất và các tư liệu
sản xuất khác, do đó việc tiếp tục
tước đoạt những kẻ sở hữu tư
nhân, lại có một hình thức mới.
"Bây giờ
kẻ cần phải bị tước đoạt không
phải là người lao động kinh doanh độc
lập nữa mà là nhà tư bản đang bóc lột
một số đông công nhân. Sự tước
đoạt đó được thực hiện qua
sự tác động của các quy luật nội tại
của bản thân nền sản xuất tư bản
chủ nghĩa, bằng cách tập trung tư bản.
Một nhà tư bản đánh quỵ nhiều nhà tư
bản.
Song song với sự tập trung đó, hay là
việc một số ít nhà tư bản tước
đoạt số đông nhà tư bản đó, thì
đồng thời hình thức hiệp tác của quá trình
lao động với quy mô ngày càng lớn, việc áp
dụng khoa học vào kỹ thuật một cách có ý
thức, việc khai thác đất đai một cách có
kế hoạch, việc biến tư liệu lao
động thành những tư liệu lao động
chỉ sử dụng được một cách tập thể,
việc tiết kiệm tất cả các tư liệu
sản xuất bằng cách sử dụng chúng với
tư cách là những tư liệu sản xuất của
lao động xã hội kết hợp, việc lôi cuốn
tất cả các dân tộc vào mạng lưới thị trường
thế giới, và đi đôi với cái đó là tính
chất quốc tế của chế độ tư
bản chủ nghĩa, cũng phát triển.
Con số
những tên trùm tư bản tiếm đoạt và nắm
độc quyền tất cả những cái lợi
của quá trình chuyển hoá đó ngày càng giảm đi
không ngừng, thì nạn nghèo khổ, áp bức, nô dịch,
thoái hoá, bóc lột càng tăng thêm, những sự căm
phẫn của giai cấp công nhân - một giai cấp đang
ngày càng không ngừng đông đảo hơn, ngày càng
được cơ cấu của bản thân quá trình
sản xuất tư bản chủ nghĩa huấn
luyện, đoàn kết và tổ chức lại - cũng
tăng lên. sự độc quyền của tư bản
trở thành những xiềng xích ràng buộc cái phương
thức sản xuất đã thịnh vượng lên cùng
với độc quyền đó và dưới độc
quyền đó. Sự tập trung tư liệu sản xuất
và xã hội hoá lao động đạt đến cái
điểm mà chúng không còn thích hợp với cái vỏ
tư bản chủ nghĩa của chúng nữa. Cái vỏ
đó vỡ tung ra. Giờ tận số của chế
độ tư hữu tư bản chủ nghĩa đã
điểm. Những kẻ đi tước đoạt
bị tước đoạt". [48]
Và bây giờ, tôi xin hỏi bạn đọc:
đâu là những sự lắt léo cầu kỳ biện
chứng và những tư tưởng rối rắm,
đâu là cái quan niệm rối rắm và lệch lạc, do
đó rốt cuộc tất cả chỉ là một,
đâu là những phép màu biện chứng cho các tín
đồ, đâu là cái đồ cũ bí ẩn bỏ
đi của phép biện chứng và những sự lắt
léo xây dựng trên những quy tắc của học
thuyết Logos của Hegel, mà nếu không có thì theo ý ông
Đuy-rinh, Mác không thể nào xây dựng sự trình bày
của mình được ?
Mác chỉ chứng minh về
mặt lịch sử, và ở đây ông tóm tắt một
cách ngắn gọn rằng: cũng giống như
trước kia nền sản xuất nhỏ, do sự phát
triển của bản thân nó, nhất thiết đã
đẻ ra những điều kiện để thủ
tiêu nó, tức là những điều kiện để
tước đoạt những người tư hữu
nhỏ, thì ngày nay cũng thế, phương thức
sản xuất tư bản chủ nghĩa cũng đã
tự nó tạo ra những điều kiện vật
chất nhất định sẽ làm cho nó phải tiêu vong.
Quá trình đó là một quá trình lịch sử, và nếu
như đồng thời nó cũng là một quá trình biện
chứng thì đó không phải là lỗi tại Mác, mặc
dầu điều đó có khó chịu mấy đối
với ông Đuy-rinh chăng nữa cũng vậy.
Chỉ giờ đây, sau khi đã trình bày xong
sự chứng minh của mình về mặt kinh tế và
về mặt lịch sử, Mác mới nói tiếp:
"Phương thức chiếm hữu tư bản
chủ nghĩa do phương thức sản xuất
tư bản chủ nghĩa đẻ ra và do đó cả
chế độ tư hữu tư bản chủ nghĩa
nữa, là sự phủ định đầu tiên
đối với chế độ tư hữu cá nhân
dựa trên lao động của bản thân. Nhưng
nếu sản xuất tư bản chủ nghĩa là
đẻ ra sự phủ định bản thân nó,
với tính tất yếu của một quá trình tự
nhiên. Đó là sự phủ định cái phủ
định", v.v.. (xem đoạn trích dẫn ở
trên)[49].
Như vậy, khi gọi quá trình đó là sự
phủ định cái phủ định, Mác không có ý
định muốn lấy điều đó để
chứng minh tính tất yếu lịch sử của nó.
Trái lại: chỉ sau khi đã lấy lịch sử
để chứng minh rằng, trên thực tế, quá trình
đó một phần đã diễn ra rồi, và một
phần còn sẽ phải diễn ra nữa, thì Mác mới
vạch thêm rằng đó là một quá trình diễn ra theo
một quy luật biện chứng nhất định.
Tất cả chỉ có thế thôi. Như vậy là ra
lại thấy một ngón đánh lộn sòng thuần tuý
nữa của ông Đuy-rinh, khi ông ta khẳng định
rằng, ở đây sự phủ định cái phủ
định phải làm nhiệm vụ bà đỡ
để đỡ cho tương lai lọt khỏi lòng
quá khứ, hoặc khẳng định rằng Mác đòi
hỏi người ta tin vào sự tất yếu của
chế độ sở hữu chung về ruộng đất
và tư bản (bản thân việc này cũng là một mâu
thuẫn bằng xương bằng thịt của ông
Đuy-rinh) trên cơ sở tin tưởng quy luật
phủ định cái phủ định.
Việc ông Đuy-rinh coi phép biện chứng
như là một công cụ chỉ dùng để chứng
minh, giống như khi nhận thức một cách hạn
chế thì người ta có hể coi lôgich hình thức hay
toán học sơ cấp là một công cụ như thế,
- đã chứng minh một sự hoàn toàn không hiểu
biết gì về bản chất của phép biện
chứng. Ngay lôgich hình thức, trước hết, cũng
là một phương pháp để tìm ra những kết
quả mới, để tiến từ cái đã biết
đến cái chưa biết, thì phép biện chứng
cũng vậy, nhưng với một ý nghĩa còn cao
hơn nhiều, vì phép biện chứng phá vỡ cái chân
trời nhỏ hẹp của phép lôgich, chứa đựng
mầm mống của một thế giới quan rộng
lớn hơn.
Người ta cũng thấy một
mối quan hệ như thế trong toán học. Toán học
sơ cấp, tức toán học về những số không
đổi, vận động, ít ra là xét về toàn bộ,
trong những giới hạn của phép lô gich hình thức;
còn toán học về các số biến, mà phần quan
trọng nhất là phép tính những đại lượng
vô cùng bé về cơ bản chẳng qua chỉ là sự áp dụng
phép biện chứng vào các quan hệ toán học mà thôi.
Ở đây, sự chứng minh đơn thuần dứt
khoát đứng vào hàng thứ yếu so với những
sự áp dụng nhiều vẻ của phương pháp
ấy vào những lĩnh vực nghiên cứu mới.
Nhưng hầu hết những chứng minh của toán
học cao cấp, bắt đầu từ những
chứng minh đầu tiên của phép vi phân, nói một cách
chặt chẽ thì đều là sai xét theo quan điểm
của toán học sơ cấp.
Điều này không thể
nào khác thế được nếu người ta
muốn dùng phép lôgich hình thức để chứng minh
những kết quả đạt được trong
lĩnh vực biện chứng, như trường
hợp ở đây chẳng hạn. Đối với
một kẻ siêu hình đã thành cố tật như ông
Đuy-rinh, mà muốn chỉ dùng một mình phép biện
chứng để chứng minh một cái gì đó thì
thật là uổng công, cũng như Leibniz và các môn
đồ của ông đã uổng công khi muốn chứng
minh cho những nhà toán học đương thời
về các nguyên tắc của phép tính các đại
lượng vô cùng bé.
Vi phân đã làm cho những nhà toán học
này lên cơn co giật cũng giống như ông Đuy-rinh
đã bị lên cơ co giật vì sự phủ
định cái phủ định, vả lại trong
sự phủ định cái phủ định này vi phân
cũng có vai trò của nó như chúng ta sẽ thấy. Các
ngài đó, nếu lúc bấy giờ còn chưa chết,
cuối cùng cũng phải càu nhàu mà nhượng bộ
không phải vì người ta đã thuyết phục
được họ, mà vì những kết quả thu
được bao giờ cũng đúng. ông Đuy-rinh,
như chính ông nói, hiện nay mới vào khoảng tứ
tuần, và nếu ông ta sống lâu - chúng ta chúc ông ta
được như vậy - thì có thể là ông cũng
sẽ gặp cảnh ngộ ấy.
Nhưng sự phủ định cái phủ
định đáng sợ ấy là cái gì mà lại làm cho cuộc
đời của ông Đuy-rinh đắng cay đến
như vậy và ở ông ta nó lại đóng vai trò một
tội ác không thể nào tha thứ được,
giống như tội xúc phạm tới thánh thần trong
Đạo cơ đốc vậy? - Đó chỉ là
một quá trình rất đơn giản, diễn ra
khắp mọi nơi và mọi lúc, mà mỗi đưa
trẻ em đều có thể hiểu được
nếu người ta gạt bỏ những cái đồ
cũ bí ẩn mà triết học duy tâm cũ thường
dùng để bọc lấy quá trình đó và những
kẻ siêu hình bất lực cỡ như ông Đuy-rinh
vẫn tiếp tục dùng để bọc lấy quá trình
ấy vì lợi ích của họ.
Chúng ta hãy lấy ví
dụ một hạt đại mạch. Có hàng ngàn
triệu hạt đại mạch giống nhau
được xay ra, nấu chín, đem làm rượu bia,
rồi được tiêu dùng đi. Nhưng nếu
một hạt đại mạch như thế gặp
những điều kiện bình thường đối
với nó, nếu nó rơi vào một miếng đất
thích hợp, thì nhờ ảnh hưởng của nhiệt
và độ ẩm, đối với nó sẽ xảy ra
một sự biến đổi độc đáo, nó
nẩy mầm: hạt đại mạch không còn là hạt
đại mạch nữa, nó bị phủ định,
thay thế cho nó là một cái cây nảy sinh từ nó, đó
là sự phủ định hạt đại mạch.
Nhưng con đường đời bình thường
của cái cây này như thế nào? Nó lớn lên, ra hoa,
thụ phấn và cuối cùng sản sinh ra những hạt
đại mạch mới và một khi những hạt này
đã chín thì thân cây chết đi, đến lượt
mình lại bị phủ định. Kết quả của
sự phủ định cái phủ định này là chúng ta
lại có hạt đại mạch như ban đầu,
nhưng không phải chỉ là một hạt mà là một
số hạt nhiều gấp mười, hai mươi,
ba mươi lần. Các giống ngũ cốc thay
đổi hết sức chậm chạp, vì vậy
hạt đại mạch ngày nay gần giống như
hạt đại mạch một trăm năm
trước đây. Nhưng nếu chúng ta lấy thí dụ
một cây cảnh, chẳng hạn như cây thược
dược hay cây lan; nếu chúng ta chăm bón hạt
giống và cái cây mọc cỏ hạt giống hơn, mà
lại còn thu được những hạt giống
tốt hơn về chất, chúng sẽ đem lại
những bông hoa xinh đẹp hơn, và mỗi lần
lắp lại quá trình đó, mỗi lần phủ
định cái phủ định đều nâng cao sự
hoàn thiện ấy, - Cũng như đối với
hạt đại mạch, quá trình này cũng diễn ra
ở phần lớn các côn trùng, như loài bướm
chẳng hạn. Thông qua sự phủ định cái
trứng, các côn trùng nở ra khỏi trứng, trải qua
các giai đoạn biến hoá cho đến khi
trưởng thành về mặt sinh dục, giao cấu
với nhau rồi lại bị phủ định,
tức là chúng chết đi một khi quá trình giao cấu
đã hoàn thành và côn trùng cái đã đẻ ra rất
nhiều trứng. Quá trình này không diễn ra một cách đơn
giản như thế ở các cây cối và động
vật khác, và trước khi chết, chúng không phải
chỉ có ra hạt, đẻ trứng và đẻ con có
một lần mà nhiều lần, - điều ấy
ở đây khong quan trọng đối với chúng ta;
ở đây chúng ta chỉ phải chứng minh rằng
sự phủ định cái phủ định là có
thật ở cả trong hai loài của thế giới
hữu cơ. Tiếp nữa, toàn bộ khoa địa
chất cũng là một chuỗi phủ định
bị phủ định, một chuỗi những sự
phá huỷ liên tiếp các thành hệ khoáng chất cũ và
hình thành các thành hệ khoáng chất mới.
Trước
hết, vỏ của trái đất lúc ban đầu,
nảy sinh do khối lỏng nguôi đi, bị vỡ ra
từng mảnh do tác dụng của các đại
dương, của khí tượng, do tác dụng hoá
học của không khí, và những mảnh vỡ đó
đọng lại dưới đáy biển thành từng
lớp. Có những bộ phận của đáy biển nhô
lên khỏi mặt biển, mật lần nữa lại
làm cho những bộ phận nhất định của
tầng trầm tích đầu tiên ấy chịu tác
dụng của mưa, của nhiệt độ thay
đổi tuỳ theo các mùa trong năm, của ô xy và a xít
các bô ních trong không khí ; những khối đá nóng chảy
từ lòng đất tuôn ra qua các tầng vỉa rồi sau
đó nguôi đi cũng chịu những tác động
như thế.
Trong hàng triệu thế kỷ, rất
nhiều lớp mới không ngừng hình thành như
vậy, rồi bị há huỷ một phần lớn và
lại được dùng làm vật liệu để
cấu tạo nên những lớp mới khác. Nhưng
kết quả của quá trình đó thì lại rất tích
cực: tạo ra được một lớp đất
gồm những nguyên tố hoá học hết sức khác
nhau ở trong trạng thái được nghiền nhỏ
theo lối cơ học, khiến cho một lớp cây
cối hết sức trù mật và nhiều vẻ có
thể mọc lên được.
Trong toán học cũng vậy. Chúng ta hãy lấy
một đại lượng đại số nào đó,
ví dụ a "chẳng hạn. Phủ định nó
đi, thì ta có - a (a trừ). Phủ định cái phủ định
này đi bằng cách nhân - a với - a thì ta sẽ có - a2,
tức là đại lượng dương như
trước nhưng ở bậc cao hơn, ở luỹ
thừa thứ hai. Việc ta có thể đạt tới
cũng đại lượng a2 ấy bằng
cách nhân a dương với tự nó và bằng cách đó
cũng có được a2, nhưng điều
ấy ở đây không quan trọng.
Bởi vì cái phủ
định bị phủ định đã gắn rất
chặt trong a2, khiến cho trong mọi
trường hợp a2 đều có hai số
căn bậc hai, tức là a và - a. Và việc không thể
gạt bỏ cái phủ định bị phủ
định, không thể gạt bỏ số căn âm
chứa trong bình phương ấy, đã có
được một ý nghĩa rất rõ rệt ngay trong
các phương trình bậc hai rồi. - Phủ định
cái phủ định còn biểu hiện nổi bật
hơn nữa trong các toán học giải tích cao cấp,
trong những "phép cộng tác số nhỏ vô
hạn" mà chính ông Đuy-rinh cũng tuyên bố là
những phép tính cao nhất của toán học, và thông
thường người ta vẫn gọi là phép tính vi phân
và tích phân. Các phép tính ấy làm như thế nào ? Ví dụ,
trong một bài tính nhất định nào đó, tôi có hai
số biên x và y, trong đó một số không thể
biến đổi mà số kia lại không biến
đổi cùng với nó theo một tỷ số nhất
định tuỳ theo tình hình. Tôi làm cho x và y trở thành
những số vi phân, nghĩa là tôi giả định x và
y là nhỏ vô hạn, đến nỗi so với bất
cứ một đại lượng thực nào, dù nhỏ
đến này đi nữa, thì x và y cũng vẫn mất
biến đi, đến nỗi x và y không còn gì hết,
ngoài cái tỷ số của chúng đối với nhau,
một tỷ số không có một cơ sở nào có
thể gọi là vật chất được cả,
một tỷ số số lượng mà không có một
số lượng nào cả. Như vậy thì dy/dx
, tỷ số
của hai vi phân của x và y, sẽ là 0/0
, nhưng 0/0 được coi
như là biểu thức của y/x
,
Tiện đây
tôi chỉ nói thêm rằng cái tỷ số ấy giữa hai
đại lượng đã biến mất, cái lúc chúng
biến mất đi mà ta xác định được
đó, chính là một mâu thuẫn ; nhưng điều
đó không làm cho chúng ta lúng túng, cũng như trong gần
hai trăm năm nay toán học nói chung đã không thể vì
thế mà lúng túng. Như vậy là tôi đã làm gì, nếu
không phải là phủ định x và y, nhưng không phủ
định đến mức là không quan tâm gì đến
chúng nữa như lối phủ định của phép
siêu hình, mà là phủ định một cách tương
ứng với tình hình ?.
Như vậy là thay cho x và y, tôi
đã có cái phủ định chúng, từ dx và dy ở trong
các công thức hay các phương trình trước mặt
tôi. Lúc đó tôi tiếp tục làm tính với các công
thức ấy, tôi coi dx và dy như những đại
lượng thực tuy phải phục tùng một vài quy
luật ngoại lệ, và đến một điểm
nhất định nào đó, tôi phủ định cái
phủ định, nghĩa là tôi chuyển công thức vi
phân thành tích phân, và thay thế cho dx và dy, tôi lại có
được những số thực x và y ; nhưng lúc
đó, không phải là tôi trở lại điểm mà tôi
xuất phát, trái lại, tôi đã giải đáp
được bài toán mà hình học và đại số
học thông thường có lẽ phải nát óc ra mà cũng
không giải quyết nổi.
Trong lịch sử, tình hình cũng chẳng khác gì
thế. Tất cả các dân tộc văn minh đều
bắt đầu từ chế độ công hữu
về ruộng đất. Ở tất cả những dân
tộc đã vượt qua một giai đoạn nguyên
thuỷ nhất định thì tiến trình phát triển
của nông nghiệp, chế độ công hữu ấy
trở thành một trở ngại sản xuất. Chế
độ công hữu bị huỷ bỏ, bị phủ
định, biến thành chế độ tư hữu sau
những giai đoạnh trung gian hoặc dài hơn hoặc
ngắn hơn.
Nhưng ở một giai đoạn phát
triển cao hơn của nông nghiệp, đạt
được nhờ bản thân chế độ tư
hữu về ruộng đất, thì ngược lại,
chính chế độ tư hữu về ruộng
đất, thì ngược lại, chính chế độ tư
hữu lại trở thành một trở ngại cho
sản xuất, - như trường hợp chế
độ chiễm hữu ruộng đất nhỏ
cũng như chế độ chiễm hữu ruộng
đất lớn ngày nay. Do đó mà tất yếu phải
nảy ra cái yêu cầu : phủ định cả chế
độ tư hữu về ruộng đất, biến
nó trở lại thành chế độ công hữu.
Nhưng
yêu cầu này không có nghĩa là khôi phục lại chế
độ công hữu nguyên thuỷ trước kia, mà là
lập nên một hình thức cao hơn, phát triển hơn
nhiều của chế độ sở hữu chung, nó
không những không trở thành một chướng ngại
cho sản xuất, mà trái lại, lần đầu tiên
sẽ giải phóng cho sản xuất và cho phép sản
xuất có thể lợi dụng được
đầy đủ những phát hiện về hoá học
và những sáng chế về cơ học hiện
đại.
Hay một thí dụ khác nữa. Triết học
cổ đại là một thứ chủ nghĩa duy
vật nguyên thuỷ, tự phát. Với tư cách là một
chủ nghĩa duy vật như vậy thì nó không thể
giải thích rõ được quan hệ giữa tư duy
và vật chất. Những sự cần thiết phải
làm sáng tỏ vấn đề đó đã dẫn
đến học thuyết về một linh hồn có
thể tách rời khỏi thể xác, rồi đến
chỗ quả quyết rằng linh hồn ấy là bất
diệt, cuối cùng đến nhất thần giáo.
Thế là chủ nghĩa duy vật cổ đại đã
bị chủ nghĩa duy tâm phủ định.
Nhưng
trong sự phát triển về sau của triết học,
chủ nghĩa duy tâm cũng không đứng vững
được và bị chủ nghĩa duy vật hiện
đại phủ định. Chủ nghĩa duy vật
hiện đại này - phủ định cái phủ
định - không phải chỉ là sự phục hồi
đơn giản chủ nghĩa duy vật cũ, mà đã
đưa thêm vào những nền móng bền lâu của
chủ nghĩa duy vật cũ tiến bộ nội dung
tư tưởng của hai nghìn năm phát triển
của triết học và của khoa học tự nhiên,
cũng như nội dung tư tưởng của bản
thân hai nghìn năm lịch sử đó nữa.
Nói chung,
đây không còn là một triết học nữa, mà chỉ
là một thế giới quan, nó không cần phải
được chứng thực và biểu hiện thành
một khoa học riêng về các khoa học hiện thực.
Như vây là ở đây, triết học đã
được "xoá bỏ", nghĩa là "vừa
được khắc phục, vừa được
bảo tồn" ; được khắc phục về
hình thức, được bảo tồn về nội
dung hiện thực. Như vậy là ở chỗ nào ông
Đuy-rinh chỉ thấy có "chơi chữ" thì khi
nhìn kỹ hơn người ta lại thấy một
nội dung thực hiện.
Cuối cùng, ngay đến thuyết bình
đẳng của Rousseau, - mà học thuyết Đuy-rinh
chỉ là bản sao lại mờ nhạt, méo mó, - cũng
không thể nào xây dựng được nếu không có
sự phủ định cái phủ định theo
kiểu Hegel làm bà đỡ, hơn nữa, đây lại
là gần hai mươi năm trước khi Hegel ra
đời. Và thuyết đó tuyệt nhiên chẳng hề
lấy thế làm xấu hổ, và ngay trong lần trình bày
đầu tiên, nó cũng đã gần như cố ý phô
trương cái dấu tích của nguồn gốc biện
chứng của nó.
Khi còn ở trạng thái tự nhiên và dã
man, con người ta đều bình đẳng ; và vì
Rousseau coi ngôn ngữ như là một sự bóp méo trạng
thái tự nhiên, nên ông ta hoàn toàn có lý khi đem sự bình
đẳng giữa các động vật trong giới
hạn cùng một loài áp dụng cả cho con người -
động vật, mới đây đã được Haeckel
phân loại theo kiểu giả thiết thành những Alali,
nghĩa là những con người không có ngôn ngữ[50].
Nhưng những con người - động vật bình
đẳng ấy lại hơn các động vật khác
ở chỗ là có một đặc tính : khả năng
đạt đến hoàn thiện, khả năng phát
triển hơn nữa : và đó là nguyên nhân của sự
bất bình đẳng. Như vậy Rousseau coi việc
nảy sinh sự bất bình đẳng là một
bước tiến. Nhưng bước tiến này có tính
chất đối kháng nó đồng thời cũng là
một bước lùi
.
"Tất cả những bước tiến
tiếp theo" (vượt qua trạng thái ban đầu)
"về bên ngoài cũng là bấy nhiêu bước đi
đến sự hoàn thiện của cá nhân nhưng kỳ
thực thì đi đến sự suy tàn của loài...
Nghề luyện kim và nghề nông là hai nghề mà sự
phát minh ra đã gây nên cuộc cách mạng lớn lao
đó" (Việc biến rừng nguyên thuỷ thành
đất trồng trọt, nhưng đồng thời
nạn nghèo khổ và nô dịch cũng sinh ra vì chế
độ sở hữu). "Đối với nhà thơ
thì vàng và bạc, nhưng đối với nhà triết
học thì chính sắt và lúa đã làm cho người trở
thành văn minh và làm cho loài người mai một".[51]
Mỗi bước tiến mới của văn
minh đồng thời cũng là một bước
tiến mới của sự bất bình đẳng.
Tất cả những thiết chế mà xã hội ra
đời cùng với văn minh đã đem lại cho
mình, đều biến hành cái đối lập với
mục đích ban đầu của chúng.
"Không thể chối cãi được
rằng nhân dân lập ra những vương công là
để bảo vệ tự do cho mình chứ không
phải là để nô dịch mình, và đó chính là
đạo luật cơ bản của mọi pháp
quyền nhà nước".
Tuy vậy, những vương công ấy nhất
định sẽ trở thành những kẻ áp bức nhân
dân và tăng cường sự áp bức đó đến
một điểm mà sự bất bình đẳng, bị
đẩy tới chỗ tột cùng của nó, lại
biến thành cái đối lập với nó, trở thành
nguyên nhân của bình đẳng : trước mặt
bạo chúa, tất cả mọi người đều
ngang nhau, cụ thể là ngang với con số không.
"Đây là mức tột cùng của sự
bất bình đẳng, là điểm cuối cùng khép kín
vòng tròn và tiếp cận với điểm mở
đầu vòng tròn : ở đây, tất cả các tư
nhân đều trở thành bình đẳng với nhau,
bởi vì họ đều chẳng là gì hết và các
thần dân không có một luật lệ nào khác ngoài ý
muốn của chủ". Nhưng bạo chúa chỉ là
chúa khi nào hắn còn dùng được bạo lực, vì
vậy "chừng nào người ta tống cổ
hắn đi thì hắn không còn có thể than phiền gì
bạo lực cả... Bạo lực duy trì hắn,
bạo lực lật đổ hắn, mọi việc
đều xảy ra đúng như trật tự tự
nhiên đã định".
Và như vậy là bất bình đẳng lại
biến thành bỉnh đẳng, nhưng không phải thành
cái bình đẳng tự phát cũ của con người
nguyên thuỷ không có ngôn ngữ, mà là bình đẳng cao
hơn của khế ước xã hội. Kẻ đi áp
bức bị áp bức trở lại. Đây là phủ
định cái phủ định.
Như vậy là trong vấn đề này ngay
ở Rousseau chúng ta cũng đã thấy có một lối
suy nghĩa không những giống hệt lối suy nghĩa
của Mác trong bộ "Tư bản", mà ngay cả
về chi tiết, còn có cả một loạt những
lối nói biện chứng đúng như thế mà Mác
vẫn dùng : những quá trình xét theo bản chất của
chúng thì có tính chất đối kháng, chứa đựng
mâu thuẫn ; sự chuyển hoá của một cực thành
cái đối lập với nó ; sau cùng phủ định
cái phủ định với tư cách là hạt nhân
của toàn bộ. Do đó, nếu năm 1754, Rousseau
chưa có thể nói được cái tiếng lóng của
Hegel, thì 16 năm trước khi Hegel ra đời, Rouseau
cũng đã bị nhiễm nặng cái bệnh dịch
của Hegel, tức biện chứng của mâu thuẫn
học thuyết về Logos, thần học v.v...
Và khi ông
Đuy-rinh vận dụng hai con người đầy
thắng lợi của ông ta trong việc tầm
thường hoá thuyết bình đẳng của Rousseau thì
ông ta đã rơi vào một mặt nghiêng và từ đó
tuột thẳng vào đôi cánh tay của phủ
định cái phủ định một cách không thể
nào cưỡng lại được. Cái trạng thái trong
đó sự bình đẳng giữa hai người nảy
nở, được trình bày như một chế độ
lý tưởng và được gọi là "trạng thái
ban đầu" ở trang 271 quyển "Triết
học".
Nhưng theo như ở trang 279 thì trạng
thái ban đầu này nhất định phải bị
"chế độ cướp bóc" xoá bỏ, - đó
là sự phủ định thứ nhất. Nhưng
hiện nay, nhờ có triết học hiện thực, chúng
ta đã đi tới chỗ xoá bỏ chế độ
cướp bóc và thay nó bằng công xã kinh tế xây dựng
trên cơ sở bình đẳng do ông Đuy-rinh đã phát
minh ra, - đó là phủ định cái phủ định,
bình đẳng ở một mức cao hơn. Thật là
một cảnh tượng thú vị, mở rộng
được tầm mắt một cách tốt
đẹp : bản thân ông Đuy-rinh con người cao quý
ấy, tự mình lại phạm vào cái tội tày trời
là phủ định cái phủ định !.
Vậy phủ định cái phủ định
là gì ? Là một quy luật phát triển cực kỳ
phổ biến và chính vì vậy mà có một tầm quan
trọng và một ý nghĩa cực kỳ to lớn,
của tự nhiên, của lịch sử và của tư
duy ; một quy luật, như ta đã thấy, có giá
trị trong giới động vật và thực vật,
trong địa chất học, toán học, lịch sử,
triết học, mà ngay bản thân ông Đuy-rinh, mặc
dầu tất cả sự chống đối ngoan cố
của ông ta, vẫn buộc phải tuân theo với cách
thức riêng của ông ta mà không hề hay biết.
Lẽ
dĩ nhiên là tôi còn chưa nói gì đến cái quá trình phát
triển đặc thù mà hạt đại mạch
chẳng hạn đã trải qua từ lúc nẩy mầm
cho đến lúc thành cây nảy hạt rồi chết
đi, khi nói rằng đó là phủ định cái phủ
định. Vì vậy phép tính tích phân cũng là phủ
định các phủ định. Nghĩa là, khi tự
giới hạn trong việc khẳng định một
cách chung chung đó, tôi sẽ có thể khẳng định
một điều vô nghĩa là quá trình sống của thân
cây đại mạch là phép tính tích phân, hoặc thậm chí
là chủ nghĩa xã hội. Nhưng đó chỉ là cái mà
bọn siêu hình luôn luôn đem gán cho phép biện chứng.
Khi tôi nói rằng tất cả các quá trình đó đều
là sự phủ định cái phủ đinh, tức là tôi
bao quát tất cả các quá trình đó vào trong một quy
luật vận động thống nhất ấy, và chính
vì thế mà tôi không chú ý đến những đặc
điểm của mỗi quá trình đặc biệt riêng
rẽ. Nhưng phép biện chứng chẳng qua chỉ là
môn khoa học về những quy luật phổ biến
của sự vận động và sự phát triển
của tự nhiên, của xã hội loại người và
của tư duy.
Người ta cũng có thể cãi lại rằng
: cái phủ định ở đây không phải là phủ
định thật sự ; tôi cũng phủ định
một hạt đại mạch khi tôi xay nó ra, phủ
định một con sâu khi tôi xéo nát nó, phủ định
một số dương a khi tôi gạch bỏ nó, v.v... Hay
là tôi phủ định câu : hoa hồng là một hoa
hồng, khi tôi nói : hoa hồng không phải là một hoa
hồng ; và kết quả sẽ ra sao khi tôi lại phủ
định cái phủ định đó và nói : nhưng hoa
hồng vẫn là một hoa hồng ?
- Trên thực tế
những lời phản đối này là những lý lẽ
chủ yếu của bọn siêu hình để chống
lại phép biện chứng, và cũng hoàn toàn xứng
đáng với lối suy nghĩa bạn chế ấy.
Phủ định trong phép biện chứng không phải
chỉ có nghĩa là nói : không, hoặc giả tuyên bố
rằng một sự vật không tồn tại, hay phá
huỷ sự vật ấy theo một cách nào đó.
Spinoza
cũng đã từng nói : Omnis determinatio est negatio, mọi
sự giới hạn hay quy định cũng đồng
thời là một sự phủ định[52]. Tiếp
nữa, phương thức phủ định ở
đây được quyết định, một là,
bởi tính chất chung của quá trình, và hai là bởi
bản chất đặc thù của quá trình. Không những
tôi phải phủ định, mà còn phải xoá bỏ
sự phủ định ấy một lần nữa. Do
đó tôi phải thiết lập sự phủ định
thứ nhất như thế nào để cho sự
phủ định thứ hai vẫn sẽ còn hay có thể
có được. Nhưng làm thế nào để
đạt đến điều ấy ?
Cái đó là
tuỳ theo bản chất đặc biệt của
mỗi trường hợp riêng rẽ. Nếu tôi
nghiền nát một hạt đại mạch, hay xéo
chết một con sâu, thì đúng là tôi đã hoàn thành
bước thứ nhất, nhưng tôi đã làm cho
bước thứ hai không thể có được. Do
đó, đối với mỗi loại sự vật
cũng như đối với mỗi loại quan
niệm và khái niệm, đều có phương thức
phủ định riêng của nó, một sự phủ
định như thế để có thể có
được sự phát triển. Trong phép tính những
đại lượng vô cùng bé, việc phủ định
diễn ra khác với khi thành lập những luỹ
thừa dương từ những số căn âm.
Phải học tập điều này, cũng như
mọi điều khác.
Nếu chỉ biết rằng thân
cây đại mạch và phép tính những đại
lượng vô cùng bé được bao quát trong khái niệm
phủ định cái phủ định, tôi vẫn không
thể giống đại mạch thành công, mà cũng
chẳng làm được tính vi phân và tính tích phân, cũng
như nếu chỉ biết những quy luật về
sự quy định thanh âm bằng kích thước
của dây đàn, tôi vẫn không thể chơi đàn
vĩ cầm ngay được.
- Nhưng rõ ràng là nếu
phủ định cái phủ định chỉ là cái trò
trẻ con - cứ viết ra số a rồi lại xoá nó
đi, hay là lần lượt nói rằng một cái hoa
hồng là hoa hồng rồi lại nói rằng nó không
phải là hoa hồng, thì ngoài cái ngu xuẩn của một
kẻ tiến hành cái trò chơi tẻ ngắt ấy,
người ta chẳng rút ra được một cái gì
hết. Và tuy vậy bọn siêu hình vẫn muốn làm cho
chúng ta tin rằng nếu chúng ta muốn thực hiện
sự phủ định cái phủ định thì phải
làm như thế mới là đúng.
Thế là một lần nữa, chính ông Đuy-rinh
chứ chẳng phải ai khác, lại đánh lừa chúng
ta khi ông ta quyết đoán rằng phủ định cái
phủ định là một phép loại suy kỳ quái do Hegel
phát minh ra, lấy trong lĩnh vực tôn giáo và xây dựng
trên lịch sử của tội tổ tông và của
sự chuộc tội. Từ lâu người ta đã suy
nghĩ một cách biện chứng trước khi
biết biện chứng là cái gì, cũng như họ
đã nói văn xuôi từ lâu, trước khi từ
"văn xuôi" xuất hiện.
Quy luật phủ
định cái phủ định, được thực
hiện một cách không có ý thức trong tự nhiên và trong
lịch sử, và trước khi còn được
nhận thức, nó cũng diễn ra một cách không tự
giác cả trong đầu óc chúng ta nữa, - quy luật đó
lần đầu tiên đã đươc Hegel nêu lên
một cách nổi bật. Và nếu ông Đuy-rinh muốn
tự mình làm theo quy luật đó một cách lén lút và
chỉ có cái tên gọi là làm cho ông ta khó chịu, thì ông ta
cứ việc đi tìm một cái tên gọi hay hơn.
Nhưng nếu không ta lại muốn gạt bỏ bản
thân thực chất của sự việc đó ra khỏi
tư duy, thì trước hết xin ông ta hãy làm ơn bỏ
nó ra khỏi tự nhiên và lịch sử đi đã, và xin
ông hãy phát minh ra một môn toán trong đó - a x - a không
phải là + a2, và trong đó vi phân và tích phân
đều bị cấm, nếu ai không tuân theo sẽ
bị phạt.
Chương XIV. Kết luận
Chúng ta đã kết thúc phần triết học;
còn những điều bịa đặt khác về
tương lai ở trong cuốn "Giáo trình" thì chúng
ta sẽ bàn tới xem xét việc ông Đuy-rinh làm
đảo lộn chủ nghĩa xã hội. ông Đuy-rinh
đã hứa với chúng ta cái gì ? Tất cả. Và ông ta
đã giữ được những lời hứa nào ?
Chẳng có gì hết. "Những nhân tố của
một triết học hiện thực, và do đó cũng
hướng về hiện thực của tự nhiên và
của đời sống" một "thế giới
quan hết sức khoa học", "những tư
tưởng sáng tạo ra hệ thống", và tất
cả những thành tích khác của ông Đuy-rinh mà chính ông
ta đã làm rùm beng bằng những lời lẽ hết
sức hoa mỹ, bất cứ về mặt nào cũng
đều là sự bịp bợm thuần tuý.
Đồ
thức luận vũ trụ, "quy định một
cách chắc chắn những hình thức, cơ bản
của tồn tại mà không hề làm tổn hại chút
nào đến tính chất sâu sắc của tư
tưởng", hoá ra chỉ là một bản sao lại
một cách vô cùng hời hợt lô-gích học của Hegel,
và cùng với lô-gich học này nó chia xẻ điều mê tín
cho rằng những "hình thức cơ bản"
ấy, hay những phạm trù lô-gích, có một sự
tồn tại đầy bí ẩn ở một chỗ nào
đó trước khi có thế giới và bên ngoài thế
giới, và phải được "ứng dụng"
vào thế giới.
Triết học về tự nhiên đã
cung cấp cho chúng ta một môn học về nguồn
gốc vũ trụ mà điểm xuất phát là
"một trạng thái bất biến của vật
chất", một trạng thái mà người ta chỉ
có thể quan niệm được nhờ một sự
lẫn lộn không thể cứu vãn được về
mối liên hệ giữa vật chất và vận
động, và hơn nữa, chỉ khi nào người ta
thừa nhận một thượng đế nhân cách hoá
đứng bên ngoài thế giới, chỉ có thượng
đế này mới có thể làm cho trạng thái ấy
chuyển sang vận động được.
Khi nghiên
cứu giới tự nhiên hữu cơ, sau khi vứt
bỏ thuyết đấu tranh để sinh tồn và
thuyết đào thải tự nhiên của Darwin, coi đó
là "một liều thú tính khá mạnh nhằm chống
lại nhân tính", triết học hiện thực
lại buộc phải đưa những thuyết ấy
vào bằng cửa sau, coi đó là những nhân tố tác
động trong giới tự nhiên, mặc dầu đó là
những nhân tố thứ yếu.
Ngoài ra, triết học
hiện thực ấy lại có được một
dịp để chứng tỏ trong lĩnh vực sinh vật
học, một sự ngu dốt đến mức là
hiện nay, - kể từ khi người ta không thể
tránh không nghe những bản báo cáo phổ biến khoa
học được nữa, người ta phải đốt
đuốc lên ban ngày mới có thể tìm thấy
được một sự ngu dốt như thế ngay
trong số những cô tiểu thư thuộc các tầng
lớp có học thức.
Về mặt đạo
đức và pháp quyền, khi tầm thường hoá
Rousseau, triết học đó cũng chẳng may mắn gì
hơn là trước khi nó đã tầm thường hoá
Hegel, và về mặt luật học, mặc dầu
mọi lời quả quyết đều ngược
lại, nó đã bộc lộ một sự ngu dốt mà
chỉ hoạ hoằn lắm người ta mơi
thấy được trong số những nhà luật
học tầm thường nhất, kiểu cũ ở
nước Phổ. Triết học ấy "không thừa
nhận một chân trời nào có thể nhìn thấy
được một cách giản đơn", song
về mặt pháp học, thì nó lại lấy làm thoả
mãn với một chân trời hiện thực khớp
với khu vực mà bộ luật Phổ có hiệu
lực.
Còn "những đất và trời của
tự nhiên bên ngoài và bên trong" mà triết học ấy
hứa hẹn sẽ vạch ra cho chúng ta thấy trong
sự vận động làm đảo lộn một cách
mạnh mẽ của nó, thì chúng ta vẫn uổng công
chờ đợi, cũng như chúng ta vẫn uổng công
chờ đợi "những chân lý tuyệt đỉch
cuối cùng" và cái "cơ bản tuyệt
đối"
. Nhà triết học mà phương thức
tư duy là "gạt bỏ mọi mưu toan thiên về
một thế giới quan bị hạn chế một cách
chủ quan", đã tỏ ra là không những bị
hạn chế về mặt chủ quan do những hiểu
biết cực kỳ thiếu sót như chúng ta đã
chỉ rõ, do phương thức tư duy siêu hình thiển
cận và sự tự tán dương lố bịch
của ông ta, mà thậm chí còn do cả những ý kiến
kỳ quặc ấu trĩ của cá nhân ông ta nữa. ông
ta không thể nào dựng lên được cái triết
học hiện thực của mình mà trước đó
lại không áp đặt cho toàn thể nhân loại còn
lại kể cả người Do - thái, - với tư
cách là một điều luật có giá trị phổ
biến - sự ghê tởm của ông ta đối với
thuốc lá, đối với những con mèo và những
người Do - thái.
"Quan điểm thực sự phê
phán" của ông ta đối với kẻ khác là ở
chỗ khăng khăng gán cho người khác những
điều mà họ không bao giờ nói, những
điều bịa đặt của chính bản thân ông
Đuy-rinh. Những suy luật loãng như cháo bố thí
của ông ta về những đề tài Phi - li - xtanh,
giải thích cho ta rõ tại sao ông ta lại căm giận
Faust của Goethe. Dĩ nhiên là không thể tha thứ cho
Goethe được, vì nhà thơ đã chọn cái tên Faust
vô đạo đức ấy làm nhân vật chính chứ
không chọn nhà triết học hiện thực nghiêm túc
như Wagner, -
Tóm lại, nói theo lối nói của Hegel,
triết học hiện thực, nhìn về toàn bộ, là
"chất cặn nhạt nhẽo nhất của nền
triết học khai thác của nước Đức"
; chất cặn mà sự loãng thuếch và sự tầm
thường trong suốt của nó có vẻ dày đặc
hơn và đục ngầu lên chỉ là vì tác giả đã
trộn lẫn vào trong đó những mẩu câu có tính
chất tiên tri.
Và khi chúng ta đọc hết quyển sách,
chúng ta vẫn thấy mình chẳng hiểu biết hơn
gì trước, và chúng ta buộc phải thú nhận
rằng "phương thức tư duy mới",
"những kết luận và những quan điểm
độc đáo một cách triệt để" và
"những tư tưởng sáng tạo ra hệ
thống" quả thật đã đem lại cho chúng ta
nhiều điều phi lý mới, nhưng không đem
lại được một dòng nào cho chúng ta có thể
học được một cái gì.
Vậy mà con
người ấy, khua chiêng dóng trống để ca tụng
những trò ảo thuật và những món hàng của mình
chẳng kém gì một kẻ bán hàng rong tầm thường
nhất ở chợ, và đằng sau những từ to
lớn ấy chẳng có cái gì cả, thật là không có cái
gì cả, - chính cái con người ấy lại dám gọi
những người như Fichte, Schelling và Hegel là bịp
bợm (thế mà người nhỏ nhất trong ba
người này so với anh ta thì cũng là một
người khổng lồ rồi đấy).
Người bịp bợm thật ư ? Quả thật
là bịp bợm - nhưng là ai kia chứ ?
No comments:
Post a Comment